DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI

Transkript

1 DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI 4 TASARIM KRİTERLERİ Doç. Dr. Deniz GÜNEY deguney@yildiz.edu.tr TASARIM Deprem bölgeleri haritasına göre, Türkiye nin %92sinin, büyük sanayi merkezlerinin %98inin ve barajların %93ünün deprem bölgeleri içinde olduğu, nüfusun %95inin deprem tehlikesi altında yaşadığı bilinmektedir. Bu nedenle deprem, Türkiye de yapı tasarımında önemli bir etkendir. Yapıdaki etkileri ve yapı davranışları tasarımcılar tarafından çok iyi bilinmelidir. TASARIMDA Arazi seçimi ve binanın araziye yerleşimi Mimari tasarım Taşıyıcı sistem seçimi ve yapısal detaylandırma ÖNEMLİ KRİTERLERDİR. 1

2 Araziye Yerleşim Fay hattı üzerinde Zemin kaya da olsa tepe ve tepe yakınlarında Kaya ve yumuşak zemin sınırlarında Zemin sıvılaşması olabilecek yerlerde Kaya düşmesi ve toprak kayması olabilecek heyelan bölgelerinde BİNA YAPMAMALIDIR. Araziye Yerleşim Fay hattı üzerinde BİNA YAPMAMALIDIR. 2

3 Araziye Yerleşim Zemin kaya da olsa tepe ve tepe yakınlarında BİNA YAPMAMALIDIR. Araziye Yerleşim Kaya ve yumuşak zemin sınırlarında BİNA YAPMAMALIDIR. 3

4 Araziye Yerleşim Zemin sıvılaşması olabilecek yerlerde BİNA YAPMAMALIDIR. Araziye Yerleşim Kaya düşmesi ve toprak kayması olabilecek heyelan bölgelerinde BİNA YAPMAMALIDIR. 4

5 Zemin Durumuna Uygun Tasarım Zemin özellikleri doğru olarak belirlenmeli ve yapı rezonans durumuna girmeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Rezonans, bina doğal titreşim periyoduyla zemin titreşim periyodunun çakışması sonucu ortaya çıkar. T bina = Tzemin Rezonans genellikle : sert zeminlerdeki rijit yapılar yumuşak zeminlerdeki esnek yapılar yapıldığında görülmektedir. Zemin Durumuna Uygun Tasarım Düzce Depremi, 1999 Rezonans 5

6 Zemin Durumuna Uygun Tasarım Mexico City Depremi, 1985 Rezonans Zemin Durumuna Uygun Tasarım Rezonanstan kaçınmak için: Bina doğal periyodu azaltılarak Bina doğal periyodu artırılarak tasarım değiştirilir. 6

7 Zemin Durumuna Uygun Tasarım Binanın doğal periyodunun (T) azaltılması Bina formunun değiştirilmesi : - yüksekliğin azaltılması - narinlik oranının azaltılması - bina tabanının genişletilmesi Rijitliğin arttırılması : - perde duvarlar kullanılması - perde duvarların sayısının arttırılması -yapı dış kenarlarının güçlendirilmesi Kütlenin azaltılması : -hafif taşıyıcı sistem -hafif taşıyıcı olmayan elemanlar kullanılması Ağır ekipmanların daha aşağıdaki katlara yerleştirilmesi Zemin Durumuna Uygun Tasarım Binanın doğal periyodunun (T) arttırılması Bina formunun değiştirilmesi - yüksekliğin arttırılması - narinlik oranının arttırılması Rijitliğin azaltılması - rijit çerçeveli yapı - çerçeve açıklıklarının arttırılması Sismik yalıtım uygulanması 7

8 Depremlerden edinilen deneyimler, depreme dayanıklı yapı oluşturma konusunun daha mimari tasarımın başlangıç evresinde de ele alınması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Mimari tasarımda olabildiğince özgür davranmak normal koşullarda bile taşıyıcı sistem tasarımını güçleştirirken, deprem etkisi altındaki taşıyıcı sistem tasarımında çok daha önemli sorunlar yaratmaktadır. Depreme dayanıklı yapılarda bulunması gereken koşullar ile çelişen bazı mimari tasarım kriterleri şunlardır: Bol ışık, geniş ve engelsiz alan kullanımı istendiğinde ortaya çıkan sürekli taşıyıcı duvarlar ve büyük kesitli kolonların bulunmadığı geniş ve büyük hacimler, Çok miktarda dış cephe boşlukları, Kolonlar ve kirişlerin bölme duvarlarda gizlenebilmesi için gerektiğinden küçük boyutlarda yapılması, Betonarme yapıların dolgu duvarlarının yerlerinin istenildiğinde değiştirilebilmesi için kirişleri olmayan ve rijitliği az asmolen döşeme ya da kirişsiz döşeme yapımı, Planda ve yükseklikte basit ve simetrik olmayan yapı biçimleri. Bu ve benzer yaklaşımlar depreme dayanıklı taşıyıcı sistem oluşturmayı güçleştirmekte ya da bulunan çözümlerin pahalı ya da yetersiz güvenlikte olmasına yol açmaktadır. 8

9 Orta şiddetteki bir depremde yapıda herhangi bir hasar oluşmaz, şiddetli bir depremde ise ana taşıyıcı sistem çökmez ve içerdeki insanların boşaltılması sağlanabilirse depreme dayanıklı yapıda amaca ulaşılmış olur. Tasarımda depreme dayanım açısından yapının uyması gereken iki koşul vardır: Yapı hafif olmalıdır: Depremlerde yapılara gelen kuvvetler yapının ağırlığı ile orantılıdır. Yapı ne kadar hafif olursa yapıya gelecek deprem kuvvetleri de o kadar az olacaktır. Betonarme bir yapının hafif olması için dolgu ve bölme duvarlarında hafif elemanların kullanılması çok önemlidir. Büyük açıklıkları olan betonarme yapılar, kirişsiz döşemeli yapılar ağır yapılardır. Deprem bölgelerinde olabildiğince bu tür tasarımlardan kaçınılmalıdır. Yapı planda ve yüksekliği boyunca basit ve simetrik olmalıdır: Basit ve simetrik yapılarda deprem dayanımı daha kolay sağlanabilmektedir. Basit ve simetrik olmayan yapılarda deprem sırasında burulma etkileri ortaya çıkmaktadır. Kat kalıp planlarının şekli ve bunların yapı yüksekliğince değişimi de deprem dayanımını etkiler. Binaların planda basit geometrik şekilli, olabildiğince simetrik olması ve yapı düşey elemanlarının rijitliklerinin plana homojen yayılması ilke olarak uygun çözümlerdir. Yapı narinliğinin(yapı yüksekliği/yapı eni) büyük olması yapıda büyük devrilme momentleri oluşturur. Bu oranın 3-4 den fazla olması taşıyıcı sistem tasarımında sorunlar çıkarabilir. 9

10 Planı kare ve daire olan yapılar simetrik olduklarından her yönde aynı oranda deprem etkisindedirler ve her yönde aynı şekilde davranırlar. Fazla uzun olamamak koşulu ile dikdörtgen yapı planı da basitlik ve simetri açısından uygundur. Boyları çok uzun olan yapılarda ise yapının çeşitli bölümlerinin dinamik davranışları farklı olabilir. Plan şemaları L,T,H,+ olan yapılarda deprem sırasında mutlaka burulma etkileri olur. Ayrıca bu tip yapılarda içeriye dönük köşelerdeki gerilme yığılmaları bu bölgelerde büyük hasarlar oluşturur. Yapı tasarımında yatay deprem kuvvetlerine karşı koyan taşıyıcı sistemler: Rijit çerçeve, Perdeler, Çerçeve + perde ve Çaprazlamalı çerçevelerdir. 10

11 PLANDA DÜZEN - BURULMA ETKİSİ Burulma etkileri yatay kuvvet aktaran düşey taşıyıcı elemanların düzenli yerleştirilmemesinden, yapının kütle merkezi ile rijitlik merkezinin aynı noktada olmayışından kaynaklanmaktadır. Depremde yapıya gelen kuvvetlerin etkidiği kütle merkezi, yapının geometrik merkezidir. Rijitlik merkezi ise yapıdaki taşıyıcı elemanların (kolon ve perde duvar) rijitliklerinin ağırlık merkezidir. Bunların farklı oluşu, yapıya gelen deprem kuvvetleri etkisiyle yapının düşey bir eksen etrafında burulmasına yol açar. PLANDA DÜZEN - BURULMA ETKİSİ do dm En büyük kat arası deplasmanın (d m ), ortalama relatif deplasmana (d o ) oranı (η = d m /d o ) 1.2den büyükse sistemde burulma düzensizliği vardır. Bu oran en çok η < 2 olmalıdır. Aksi halde tasarım değiştirilir ( ). 1.2 < η <2 11

12 PLANDA DÜZEN - BURULMA ETKİSİ Düşey taşıyıcı elemanlar simetrik olarak düzenlenmemişse, eleman boyutları farklı seçilmişse ya da ağırlıklar yapının belli bölümlerinde yoğunlaşmışsa yapı şekil olarak deprem açısından uygun olsa bile burulma etkileri oluşabilir. Yanlış Doğru Planda kolon ve perdeler dengeli ve burulmayı oluşturmayacak biçimde düzenlenmelidir PLANDA DÜZEN BURULMA ETKİSİ Herhangi bir deprem yönünde ve herhangi bir katta, kolon ve perde gibi düşey elemanlar birbirine dik ve simetrik düzenlenmediğinde, binanın yatay doğrultuda titreşim yaparken rijitliklerin bir tarafta toplanmış olması nedeniyle binada rijitliğin az olduğu taraf, çok olduğu tarafa nazaran daha çok deplasman yapar ve bina bir burulma etkisinde kalır. 12

13 PLANDA DÜZEN BURULMA ETKİSİ Bu aşırı deplasmanlar nedeniyle rijitliğin zayıf olduğu taraftaki kolonlar ağır hasar görür ve binanın göçmesine neden olabilir. Ayrıca, burulma söz konusu olmasa da birbirine dik iki doğrultudan birindeki rijitliklerin diğer yöndekilerden daha az veya daha fazla olması halinde de bina zayıf yönde hasar görebilir. PLANDA DÜZEN BURULMA ETKİSİ Burulma etkisindeki binaların maliyetleri, rijitliğin az olduğu taraflardaki kolonların özel boyutlandırılması gerektiği için,aynı plan boyutlarında fakat burulma etkisinde olmayan simetrik rijitlikli binalara kıyasla çok fazladır. 13

14 PLANDA DÜZEN ORTOGONAL AKS Bir bina planında kolon ve perde gibi düşey elemanların rijitlik akslarının birbirine dik (ortogonal) olması istenir. Asal eksenlerinin bu ortogonal aks sistemine paralel olmadığı eğik konumlu düşey taşıyıcı elemanların iç kuvvetlerinde deprem sırasında beklenmedik artışlar meydana gelebilir ve hasar görme ihtimalleri artar. PLANDA DÜZEN ORTOGONAL AKS Rijit taraf daha çok dayanım sağlar Sismik Hareket Rijitliğin az olduğu taraf güçlendirilmelidir. Eğik konumlu düşey taşıyıcılar, iç kuvvetleri belli oranlarda artırılarak boyutlandırılır. Bu bakımdan üçgen plan formuna sahip yapılar deprem bölgeleri için uygun değildir. 14

15 PLANDA DÜZEN DÖŞEME BOŞLUKLARI Yatay kuvvetleri düşey elemanlara ileten döşemelerin değişik rijitlikleri ve delikleri olması yapıda yine burulmaya neden olur. Kat planında büyük boşluklar olmamalıdır. Kirişsiz ya da asmolen döşeme gibi tavandan kiriş sarkması istenmeyen yapılar deprem kuvvetleri altında büyük yatay ötelenmeler yaparlar ve bunlar normal kirişli döşemelere göre yaklaşık % 20 daha ağırdır. Bu yapılarda yatay ötelenmeleri sınırlandıran perde duvarları düzenlenmelidir. PLANDA DÜZEN DÖŞEME BOŞLUKLARI Bir kat planında, merdiven ve asansör boşlukları dahil, çeşitli maksatlar için açılmış boşluk alanlarının toplamı, o katın brüt alanının üçte birini geçerse bu boşluklar nedeni ile yatay deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle aktarılabilmesi güçleşebilir veya ani rijitlik azalması olabilir. 15

16 PLANDA DÜZEN DÖŞEME BOŞLUKLARI Büyük döşeme boşluklu mimari plan gerektiren binalarda burulma hasarlarını önlemek için, bina gerekli sayıda dikdörtgen planlı parçalara ayrılmalıdır. PLANDA DÜZEN GİRİNTİ ÇIKINTILAR Bir kat planındaki girinti veya çıkıntıların birbirine dik iki boyutlarının her biri, o yöndeki brüt plan boyunun %20 sini geçerse, deprem sırasında bu bölgelerde aşırı gerilme yığılmaları oluşur. 16

17 PLANDA DÜZEN GİRİNTİ ÇIKINTILAR PLANDA DÜZEN GİRİNTİ ÇIKINTILAR Bir kat planındaki girinti veya çıkıntıların birbirine dik iki boyutlarının her biri, o yöndeki brüt plan boyunun %20 sini geçerse, deprem sırasında bu bölgelerde aşırı gerilme yığılmaları oluşur. 17

18 PLANDA DÜZEN GİRİNTİ ÇIKINTILAR Yapının kanatlarında büyük burulma etkileri olduğu için 1966 Varto depreminde enkaz haline gelmiştir. PLANDA DÜZEN GİRİNTİ ÇIKINTILAR Düzensizlikten kaçınmak için : yapı derzlerle ayrılır, esnek bölgeler rijitleştirilir, rijitlik kademeli azaltılır. Yapı girinti ve çıkıntıları simetrik bloklar şeklinde derzlerle ayrıldığında, bu derzlerdeki boşluk payı, çarpışmayı önleyecek kadar büyük olmalıdır. 18

19 YÜKSEKLİK BOYUNCA DÜZEN GİRİNTİ - ÇIKINTI Yapı yüksekliği boyunca girinti ve çıkıntılar uygun oranlarda düzenlenmelidir. Yapı yüksekliği boyunca: girintiler toplam uzunluğu, taban uzunluğuna oranı 0.25 den büyük olması, çıkıntılar toplam uzunluğunun taban uzunluğuna oranı 0.10 dan büyük olması, bu bölgelerde, farklı salınım nedeniyle, gerilme yığılmaları oluşturur. Binalarda düşey doğrultuda düzensiz yapılardan kaçınılmalı ve binalar derzlerle birbirinden ayrılmalıdır YÜKSEKLİK BOYUNCA DÜZEN GİRİNTİ - ÇIKINTI Tasarımda, büyük konsollardan ve yüksek bacalardan kaçınmalıdır. Kobe Depremi,

20 YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Taşıyıcı sistem tasarımlarının çoğunda dikkate alınmamakla beraber taşıyıcı olmayan dolgu duvarlarının dayapı rijitliğine önemli etkisi vardır. Bölmelerdeki düzensizlik, taşıyıcı sistemin düzenini bozup depremde burulma etkileri doğmasına neden olabilir. Üst katları bölme duvarları ile örülmüş, zemin katı bölme duvarsız yapının zemin katı yumuşak kat (tehlike katı) durumuna düşer. Burada yapının kütle merkezinin yukarı kayması daha da tehlikelidir. YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem doğrultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki ΣA c etkin kesme alanının, bir üst kattaki etkin kesme alanına oranı olarak tanımlanan Dayanım Düzensizliği katsayısı η ci nin 0.8 den küçük ve 0.6 dan büyük olması durumunda o binada dayanım düzensizliği mevcuttur(0.6<η ci <0.8). Bu oran 0.6 dan küçükse bina tasarımı yeniden yapılır ( ). Herhangi bir kattaki ΣA c etkili kesme alanı: ΣA c = ΣA w + ΣA g ΣA k Burada: ΣA w = herhangi bir katta kolon enkesit alanları toplamı ΣA g = herhangi bir katta alınan deprem doğrultusuna paralel perde enkesit alanları toplamı ΣA k = herhangi bir katta alınan deprem doğrultusuna paralel dolgu duvar enkesit alanları toplamı 20

21 YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Bölme duvarının sağladığı ekstra rijitlik nedeniyle, yumuşak katın üstündeki tüm katlar, bir rijit cisim gibi davranır ve üst katlarda hiç kat arası deplasmanı oluşmaz. Dolayısı ile, tehlike katı bulunmaması halinde binanın enüstkatta yapacağı toplam yatay deplasmanın tümü, sadece tehlike katında yer alır. Beklenmedik böylesine büyük bir deplasman karşısında tehlike katı, tüm binanın göçmesine neden olur. YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Bölmeli yapılar, aşırı sürtünmeyle deprem enerjisini yutacağından bölmesiz yapılara göre depreme daha dayanıklıdır. Yumuşak kat durumunda yatay yükler artırılır ve dolayısıyla eleman boyutları ve/veya donatıları çok artar. Kolonlar tüm boylarınca etriye ile sık sarılır. 21

22 YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Yunanistan Depremi, 1998 YUMUŞAK KAT DAYANIM DÜZENSİZLİĞİ Hasar gören bir binanın depremden önceki ve sonraki durumu. Zemin katın dükkan olarak kullanılması sonucunda bölme duvarların azlığı nedeniyle yumuşak kat oluşmuş ve deprem etkisiyle bu kat tamamen göçmüştür. (13 Mart 1992 Erzincan Depremi) 22

23 YUMUŞAK KAT ZAYIF KAT Binanın kat arası yüksekliklerinin bina yüksekliği boyunca birbirine eşit ve üniform olması deprem güvencesi bakımından önemlidir. Tesisat katında ve genellikle giriş katında kat yüksekliklerinin diğer katlara nazaran farklı olması, deprem sırasında katlar arası relatif ötelenmeler çok farklı olacağından, yumuşak kat düzensizliklerini ortaya çıkarabilir. YUMUŞAK KAT ZAYIF KAT Herhangi bir deprem doğrultusu için, herhangi bir katın relatif deplasmanı di nin, bir üst katın ortalama relatif deplasmanına oranı η k 1.5dan büyükse, bu binada kat arası relatif ötelenmeler nedeniyle yumuşak kat düzensizliği vardır ( ). η k >1.5 23

24 YUMUŞAK KAT ZAYIF KAT YUMUŞAK KAT Dinar Depremi, 1995 Ceyhan Depremi,

25 YUMUŞAK KAT Van, Ercis, 2011 YUMUŞAK KAT Van, Ercis,

26 YUMUŞAK KAT Yumuşak kat durumunu önlemek için: Cephede veya cephe gerisinde çaprazlama yada perde düzenlenir. Rijitlik, kademe kademe azaltılır. Üst katlar esnek düzenlenir. GÜÇLÜ KOLON Planda kolonlar güçlü, boyutları her iki doğrultuda da dengeli bir biçimde dağıtılmalıdır Yanlış Doğru Güvenceyi sağlamak için bazı boşluklarda yeterince betonarme perde duvarı inşa edilmeli, tüm kolonlar yıkılmayı önleyecek yeterlikte boyutlandırlmalı ve tüm kat yüksekliği boyunca enine donatılarla sarılmalıdır. 26

27 Kısa kolon Kısa kolonların oluşmasına meydan verilmemeli, yada kısa kolonlar tüm yüksekliğince enine donatı ile sarılmalı veya duvar ile kolon arasında boşluk bırakılmalıdır. ELEMANLARIN SÜREKLİLİĞİ Alt katlarda büyük hacimler elde etmek amacıyla binanın bazı kolonlarınınaşağı katlarda kaldırılarak kirişlere oturtulması, üst kat dahil bir perdenin her iki ucundan alttaki kolonlara oturtulması, bu katların rijitliğini büyük ölçüde azaltır. Zemin katta perdenin kolonlara oturtulması, zemin katının kesme dayanımını düşürür, bu kat yumuşak kata dönüşür. Zemin katı elastik yapı Perdelerin bittiği yerde Uygun perde ani rijitlik azalması 27

28 ELEMANLARIN SÜREKLİLİĞİ ELEMANLARIN SÜREKLİLİĞİ Binanın bazı cephe kolonlarının konsol kirişlerin ucuna veya kolonlardan taşan guselere oturtulması, ve üst kattaki bir perdenin kiriş açıklığına oturtulması halinde, o binada kesilen kolon veya perde düzensizliği vardır. Zemin kat üzerinde kolonların çıkma kirişe oturtulması, yani temele kader indirilmemesi, zemin katının kesme dayanımını düşürür ve bu kat yumuşak kata dönüşür Türkiye Deprem Yönetmeliği ne göre bu iki düzensizliğe hiçbir zaman izin verilmez, KESİNLİKLE YASAKLANMIŞTIR. Düşey taşıyıcılar zemine kadar kesintisiz devam etmelidir. 28

29 ELEMANLARIN SÜREKLİLİĞİ Ağır çatılardan kaçınılmalı; toprak dolgu çatıya müsaade edilmemelidir. Eğimli arazide olsa bile temeller aynı yükseklikte inşa edilmelidir. 29

30 Farklı Dönem Ekleri Yapılara projelerinde öngörülmeyen eklerin yapılması, kat ilavesi yada kullanım amacının değiştirilerek yüklerin artırılması, deprem titreşimleri sırasında ek yapılan katın hasar görmesine yol açar. Farklı Dönem Ekleri Değirmendere, 1999 İnşaata belli bir süre ara verildikten sonra yapılan kat ilavesi de eklenen katın hasar görmesine yol açar. 30

31 Farklı Dönem Ekleri Van, Ercis, 2011 İnşaata belli bir süre ara verildikten sonra yapılan kat ilavesi de eklenen katın hasar görmesine yol açar. Farklı Dönem Ekleri Dinar Depremi, 1995 Değirmendere,

32 Eleman Eksiltmesi Dinar Depremi, 1995 Yapılara projelerinde öngörülmeyen bazı taşıyıcı elemanların hiç yapılmaması yada sonradan yıkılması gibi eksiltmeler, bu katların hasarına yol açar. BİNALARIN KONUMU Adapazarı Depremi, 1999 Birbirine komşu iki bina arasında yeterli aralık bırakılmalıdır. 32

33 BİNALARIN KONUMU Birbirine komşu iki bina arasında yeterli aralık bırakılmazsa, deprem titreşimleri sırasında iki bina birbirine çarparak beklenmedik hasara meydan verebilir. yapı derzleri 6.00 m yüksekliğe dek en az 3 cm, 6.00 m den sonraki her 3.00 m için 1 cm artırılır. BİNALARIN KONUMU Bitişik nizamda farklı yükseklikte yada farklı ağırlıktaki komşu binalar arasında, her kütlenin yanal ötelemesi farklı olacağı için, çarpışma sorunu yaşanabilir. 33

34 BİNALARIN KONUMU Çekiçleme Etkisi: Pounding Effect Van, Ercis, 2011 yapı derzleri 6.00 m yüksekliğe dek en az 3 cm, 6.00 m den sonraki her 3.00 m için 1 cm artırılır. BİNALARIN KONUMU Çekiçleme Etkisi: Pounding Effect Van, Ercis, 2011 yapı derzleri 6.00 m yüksekliğe dek en az 3 cm, 6.00 m den sonraki her 3.00 m için 1 cm artırılır. 34

35 BİNALARIN KONUMU Birbirine komşu, farklı yükseklikte, iki bina arasında yeterli aralık bırakılmazsa deprem titreşimleri sırasında iki bina birbirine çarparak beklenmedik hasar oluşturabilir. BİNALARIN KONUMU Bitişik nizamda komşu binaların kat hizalarının aynı seviyede olmaması, deprem sırasında sorunlar yaratabilir Dinar Depremi 35

36 BİNALARIN KONUMU Bitişik nizamda farklı ağırlıktaki komşu binalar arasında, her kütlenin yanal ötelemesi farklı olacağı için, çarpışma sorunu yaşanabilir. Bitişik düzendeki yapılar, farklı dinamik özellikler taşımaları nedeniyle farklı titreşirler ve depremde birbirlerine vurarak büyük hasarlara neden olabilirler. Çekiçleme denilen bu hasarı önlemenin en etkili yolu, iki bina arasında yeterli genişlikte derz bırakarak bloklara bölmektir. Çelik ve BA bina salınım farklılığı nedeniyle Çarpışma DİLATASYON DERZİ Bina yüksekliği boyunca, geniş bir kütleden daha dar bir kütleye geçiş, girinti çıkıntı ve döşeme boşluğu gibi burulmaya yol açan düzensizliklerde en iyi önlem, her iki kütleyi derzlerle birbirinden yeterli uzaklıkta ayırmaktır. Böylece, dinamik davranış özellikleri birbirinden çok farklı olan iki bina kütlesinin birbirlerini olumsuz yönde etkimeleri ve çarpışmaları önlenmiş olur. 36

37 DİLATASYON DERZİ Arsisa Otel, Ercis, Van, 2011 Yapım yılı: 2000 Perde-çerçeve Mühendislik-mimarlık hizmeti görmüş Çelik BÇIII Hazır Beton DİLATASYON DERZİ Ayrıca zemin homojen değilse de yapıda derzler düzenlenir ve bu derzler temellerde de devam eder. Bunun dışındaki nedenlerle yapı temellerinde derz düzenlemeye gerek yoktur. Şartnameler iki derz arasındaki en büyük aralığı, Sıcaklık değişimi büyük olan kuru bölgelerde 35 m Ilık iklimli,nemli bölgelerde 50 m olarak vermektedir. 37

38 DİLATASYON DERZİ Özellikle farklı fazlarda titreşen komşu binaların yatay deplasmanları, bellibir anda aksi doğrultuda gerçekleşirse, bu iki binanın çarpışmaması için aralarındaki en az boşluk, her iki binanın maksimum yatay deplasmanının toplamından daha büyük olması gerekir. Afet yönetmeliğine göre, deprem sırasındaki yatay yer değiştirmeler güvenilir bir hesapla saptanmadıkça ve özel önlemler alınmadıkça sıcaklık değişimi, rötre, yükseklik farkı ve zemin koşulları düşünülerek oluşturulan yapı derzleri 6.00 m yüksekliğe dek en az 3 cm, 6.00 m den sonraki her 3.00 m için 1 cm artırılır. DİLATASYON DERZİ ABBYYHY Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6 m den sonraki her 3 m lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirlerinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenecektir. Derz boşluğunda komşu blok veya binaların kat döşemelerinin aynı hizada yada farklı hizada olması da önemlidir. 38

39 TASARIM Depremler teorilere, hesaplara yada sorumluluk dağılımlarına bakmaz. Yapım kalitesindeki kusurlar, yapı elemanlarının birbirine iyi bağlanmaması, depremde hasar olarak hemen ortaya çıkar. Sismik yer hareketleri farklı elemanların farklı hareketine neden olur. Ve yapısal bir süreklilik yoksa, farklı hareket kaçınılmazdır. 39