Editörler Doç.Dr.Bahadır Aydın & Doç.Dr.Sadettin Paksoy TARIM EKONOMİSİ

Transkript

1 Editörler Doç.Dr.Bahadır Aydın & Doç.Dr.Sadettin Paksoy TARIM EKONOMİSİ Yazarlar Doç.Dr.Bahadır Aydın Doç.Dr.Özgür Teoman Doç.Dr.Sadettin Paksoy Doç.Dr.Sibel Cengiz Yrd.Doç.Dr. Ahmet İnkaya Yrd.Doç.Dr. Ahmet Uğur Yrd.Doç.Dr. Derya Öztürk Yrd.Doç.Dr. H.Naci Bayraç Yrd.Doç.Dr. Kemal Yaman Yrd.Doç.Dr. Seval Mutlu Çamoğlu Yrd.Doç.Dr. Zübeyir Turan Dr.Ahmet Emre Biber

2 Editörler Doç.Dr.Bahadır Aydın & Doç.Dr.Sadettin Paksoy Tarım Ekonomisi ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2013 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Elma Basım Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Vişne Sokak No:31/B Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Tarım, insanoğlunun yeryüzünde yaptığı ilk ekonomik faaliyet olup, diğer ekonomik faaliyetlerin oluşumuna da katkı sağlamıştır. Bir yandan sanayi sektörüne girdi sağlayarak tarıma dayalı sanayi nin gelişmesine öncülük etmiş, diğer yandan ise sanayi sektöründen girdi temin ederek tarıma bağlı sanayi nin gelişmesine katkı yapmıştır. Günümüzde gıda güvenliği önem arz etmektedir. Gıda güvenliği genel olarak, gıdaların amaçlarına uygun olarak hazırlanması ve tüketildiğinde tüketicilere zarar vermemesi olarak ifade edilmektedir. Bu nedenle, temel ihtiyaçlarımızı karşılayan tarımsal faaliyet, insanoğlu var olduğu sürece devam edecektir. 19. yüzyılın sonlarına doğru bir bilim dalı olarak üniversitelerde ders konusu olan tarım ekonomisi, günümüzde çok geniş konuları içeren bir disiplin haline gelmiştir. Bilindiği gibi tarım sektörünü, çiftçilik, hayvancılık, balıkçılık, avcılık ve ormancılık vb. gibi alt sektörler oluşturmaktadır. Tarım ekonomisi ise, bu temel tarımsal faaliyetlerin mikro ve makro düzeyde ihtiyaçları en iyi şekilde karşılamasını belirleyecek ilişkileri araştırmakta, tanımlamakta ve analiz etmektedir. Günümüzde tarım ekonomisi, ziraat fakültelerinde ders olarak okutulmanın yanında ayrı bir bölüm ve anabilim dalı haline gelmiştir. Hatta bu ders, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinin de çeşitli bölümlerinde zorunlu veya seçmeli ders olarak da okutulmaktadır. Bu kitabın ortaya çıkmasında emeği geçen bölüm yazarları meslektaşlarımıza ve çalışmanın organizesinden, baskısına kadar bütün aşamaları yürüten Lisans Yayıncılık çalışanlarına sonsuz teşekkür ederiz. Ayrıca, eserlerinden yararlandığımız, kaynaklarda yer alan veya almayan tüm bilim insanlarına teşekkürü bir borç biliriz. Okurlarımızdan her zaman yapıcı eleştiriye açık olduğumuzu belirtir, bu eserin öncelikle öğrenciler olmak üzere başvuracak herkese faydalı olmasını diler, saygılarımızı sunarız. İstanbul,2013 Doç.Dr.Bahadır Aydın & Doç.Dr.Sadettin Paksoy Editörler III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz Bölüm 1 TOPLUMSAL GELİŞİM SÜRECİNDE TARIM (Toprak Mülkiyeti ve Tarımsal Üretimin Evrimi) 1.1. İlkel Toplumda Üretim İlişkileri ve Tarım 1.2. Köleci Üretim Sisteminde Toprak Mülkiyeti ve Tarım 1.3. Feodal Üretim Tarzı Feodalizmde Toprak Mülkiyeti ve Tarım Reserv (Domain- Demense) ve Köylü İşletmeleri Tarımsal Faaliyetler ve İkili-Üçlü Tarla Sistemi 1.4. Tarımsal Üretimde Kapitalist Dönüşüm ve Toprak Mülkiyeti Şehirlerin Doğuşu, Büyümesi ve Malikâne Ekonomisindeki Değişimler Tarımda Kapitalist İlişkilerin Ortaya Çıkışı 1.5. Feodal Olmayan Toplumlarda Toprak Mülkiyeti ve Tarımsal Üretim Bizans Küçük Mülkiyete Sahip Kırsal Cemaat Askeri Topraklar Selçuklu ve Osmanlı Devleti İslamiyet in Getirdikleri ve Toprak Sistemi Osmanlıda Toprak Mülkiyeti ve Tımar Sistemi Bölüm 2 TARIMIN İKTİSADİ VE SOSYAL GELİŞİMDE İŞLEVLERİ 2.1. Ekonomik Kalkınma, Yapısal Değişim ve Tarım Sektörü 2.2.Tarımsal Büyüme ve Sanayileşme İlişkilerinin Teorik Temelleri 2.3.Tarım Sektörünün Ekonomik Kalkınmadaki Yeni Rolleri Artan Gıda Güvencesizliği ve Açlık Sahra Altı Afrika daki Durgunluk Dünyada Yoksulluğun Hala Ağırlıklı Olarak Kırsalda Görülmesi Kır ve Kent Arasında Artan Gelir Eşitsizliği III V

6 Bölüm 3 TARIMSAL ÜRETİM 3.1. Üretim Ekonomi İlişkisi Üretim Faktörleri Tarımsal Üretim Fonksiyonu Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu ve Azalan Verimler Kanunu Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri Eş-Ürün Eğrileri Marjinal Teknik İkame Oranı Eş Maliyet Doğruları Üretici Dengesi (Optimum Faktör Bileşiminin Seçimi) Genişleme Yolu 3.2. Tarımsal Ürün Piyasası (Talep-Arz: Fiyat Oluşumu) Tarımsal Ürünler Talebi Talep fonksiyonu Talep Şedülü ve Talep Eğrisi Tarımsal Ürün Arzı Tarımsal Arz Fonksiyonu Arz Şedülü ve Arz Eğrisi Fiyat Oluşumu Teorisi: Tarımsal Ürün Fiyatlarının Özellikleri: Tarımsal Ürünlerde Fiyat Değişkenliği Piyasa Dönemleri ve Fiyat Oluşumu: Tarım Sektöründe Arz ve Talep Uygulamaları Tam Rekabet ve Eksik Rekabet Koşulları Altında Fiyat Oluşumu Bölüm 4 TARIM İŞLETMELERİNİN BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE ANALİZİ 4.1.Tarımsal İşletme 4.2. Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Sınıflandırılması ve Optimal İşletme Büyüklüğü 4.3. Türkiye de İşletme Ölçekleri ve Arazinin Dağılımı Genel Durum Bölgesel İşletme Ölçekleri ve Yeter Gelir Düzeyi 4.4. Türkiye ve AB de İşletme Ölçeklerinin Karşılaştırılması 4.5. Firma Ölçeğinin Üretime Etkisi 4.6. Toprak Parçalılığı 4.7. Arazinin Tasarruf Biçimi VI

7 Bölüm 5 TARIMSAL ÜRETİMDE ÖRGÜTLENME 5.1.Türk Tarımında Örgütlenme Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Tarımda Örgütlenmenin Önemi Tarımda Örgütlenmenin Sorunları 5.2.Tarımda Kooperatifçilik Kooperatifçiliğin Tanımı, Kapsamı ve İlkeleri Tarım Kooperatiflerinin Sınıflandırılması Tek Amaçlı Tarım Kooperatifleri Çok Amaçlı Tarım Kooperatifleri 5.3.Türkiye de Kooperatifçilik ve Örgütlenme Türkiye de Kooperatifçilik Türkiye de Tarım Alım Kooperatifleri Tarım Kooperatifçiliğin Yararları 5.4.Tarımda Yeni Nesil Kooperatifler ile Geleneksel Kooperatiflerin Karşılaştırılması Bölüm 6 TARIMIN FİNANSMANI 6.1.Tarımsal İşletmelerin Finansmanı Tanımı ve Kapsamı Tarımsal Finansmanın Özellikleri Tarımsal Üretimin Doğa Koşullarına Bağlı Oluşu Tarımsal İşletmelerde Sabit Varlıkların Nispi Olarak Fazla Olması Tarımsal İşletmelerin Küçük ve Dağınık Olması Tarımsal Finansmanla İlgilenecek Kişinin Özellikleri 6.2.Tarımsal Finansman Kaynakları Tarımsal Krediler Organize Kredi Kaynakları Organize Olmamış Kredi Kaynakları Tarımsal Kredinin Bedeli Olarak Faiz Tarım Sigortaları 6.3.Alternatif Yöntemler Finansal Kiralama Vadeli İşlemler Faktoring VII

8 Bölüm 7 TARIMDA MEKANİZASYON VE TEKNOLOJİ 7.1.Tarımda Mekanizasyonun Önemi 7.2.Tarımda Mekanizasyonun Tarihsel Gelişimi 7.3. Tarımda Bilimsel Araştırmalar 7.4. Türkiye de Tarımda Mekanizasyonun Tarihsel Gelişimi 7.2. Tarımsal Mekanizasyonun Fayda ve Zararları 7.3. Dünyada ve Türkiye de Tarımsal Mekanizasyon Dünyada Tarım Makinelerine Genel Bir Bakış Türkiye de Tarım Makinelerine Genel Bir Bakış 7.4.Tarımda Teknoloji Tarımda Verimliliği Etkileyen Faktörler Bölüm 8 TARIM SEKTÖRÜNE DEVLET MÜDAHALESİ 8.1. Tarım Sektörüne Devlet Müdahalesinin Amaçları 8.2. Devletin Tarım Sektörüne Müdahale Biçimleri Fiyata Yönelik Müdahaleler Gelire Yönelik Müdahaleler Doğrudan Gelir Ödemeleri Fark Ödeme Sistemi Dolaylı Müdahaleler Üretim Miktarına Yönelik Müdahaleler Dış Ticarete Yönelik Müdahaleler Değişken Gümrük Vergisi İthalat Kotası İhracat Desteği Bölüm 9 DÜNYA TARIM POLİTİKALARI 9.1. Tarım Politikası Tanım, Kapsam ve Müdahale Araçları 9.2. Dünya Tarım Ürünleri Ticaretinin Serbestleştirilmesi Süreci GATT ın Doğuşu, Amaçları ve Temel İlkeleri GATT Çerçevesinde Düzenlenen Müzakereler ve Uruguay Görüşmeleri 9.3. Dünya Ticaret Örgütü Yapısı, Amaçları ve Fonksiyonları Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması Tarım Anlaşmasının Getirdiği Düzenlemeler Pazara Giriş Olanaklarının Arttırılması VIII

9 İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması İç Desteklerin Sınırlandırılması 9.4. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası (OTP) AB nin OTP Oluşturma Nedenleri, Amaç ve İlkeleri OTP nin Temel Mekanizmaları ve İşleyişi OTP nin Ekonomik Etkileri OTP Reformları Bölüm 10 TÜRKİYE DE TARIM POLİTİKALARI Osmanlı da Tarımsal Faaliyet ve Türkiye ye Toprak Mülkiyetinde Yansımaları Tımar Sisteminin İşleyişi Tımar Sisteminin Bozulması -Toprak Mülkiyeti Üzerine Çekişme ve Mücadele Türkiye Tarım Politikaları Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Bölüm 11 TARIM, DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE 11.1.Tarım Sürdürülebilirlik Kavramı Sürdürülebilir Tarım Organik Tarım (Ekolojik Tarım) 11.2.Doğal Kaynaklar Doğal Kaynakların Tanımı Doğal Kaynakların Sınıflandırılması Temel Doğal Kaynaklar Güneş Hava Su Toprak Petrol Doğalgaz IX

10 Doğal Kaynaklardan Yararlanmanın Gelişim Süreci Doğal Kaynakların Temel Özellikleri Sürdürülebilir Doğal Kaynak Yönetimi 11.3.Çevre Sorunları Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı İnsan Çevre İlişkileri Çevre Sorunlarına Yol Açan Temel Faktörler Dünyada Çevre Sorunları ve Alınan Kararlar 11.4.AB ve Çevre Politikaları AB Çevre Politikası Temel İlkeleri Avrupa Tek Senedi (Single Europan Act) Çevre Eylem Programları AB Anayasası Maastricht Anlaşması 11.5.Türkiye de Çevre Yönetimi ve Politikası X