1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version

Transkript

1 SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ Doğal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Biyolojik ve Ekolojik Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Sosyoekonomik Etkiler Sağlık Etkileri 1. DOĞAL KAYNAKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER 1.1.Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki Etkiler 1.2. Toprak Kaynakları Üzerindeki Etkiler 1.3. Atmosfer Üzerindeki Etkiler 1.1.Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki Etkiler Su kullanımı -Yüzey su kaynaklarının kullanımı -Yeraltı su kaynaklarının kullanımı Taban suyu düzeyinin değişimi -Taban suyunun alçalması -Taban suyunun yükselmesi ve suya doygunluk Su Kalitesi -Sulamadan dönen suların (drenaj suyu) kalitesi -Drenaj suyu tuzluluğu -Yeraltı suyu tuzluluğu -Yüzey ve yeraltı sularında azot kirliliği -Yüzey ve yeraltı sularında fosfor kirliliği -Yüzey ve yeraltı sularında pestisit kirliliği 1.2.Toprak Kaynakları Üzerindeki Etkiler Toprak Tuzluluğu ve Suya Doygunluk Toprak Erozyonu Sedimentasyon 1

2 1.3.Atmosfer Üzerindeki Etkiler Hava Kirliliği İklim Değişimi 1.1. Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki Etkiler 1.1. Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki Etkiler -Suyun sulama amaçlı nehir, göl ve yeraltından alınması -Suyun sulamayla (drenaj) yüzey ve yer altı sularına geri verilmesi -Geri verilen bu suların kalitesinde görülen değişim Su kullanımı -Yüzey su kaynaklarının kullanımı -Yeraltı su kaynaklarının kullanımı SU KULLANIMI Tarım Evsel Endüstriyel Tarım en önemli su kullanıcısıdır. 2

3 Yüzey su kaynaklarının kullanımı -Nehirlerden sulama amaçlı su kullanımı -Akış hacminin azalması -Mansap su kullanıcıları için su miktarı ve kalitesinde azalma -Minimum su isteklerinin net biçimde belirlenmesi Yüzey su kaynaklarının kullanımı (devam) Yüzey su kaynaklarının kullanımı (devam) -Seyreltme için nehirlerde yeterli düzeyde su olmalı -Düşük kaliteli drenaj suyunun nehirlere verilmesi -Akış rejiminde olan değişimlerin, canlı yaşam ortamlarına etkisi (yabani ve sucul yaşam) -Üreme-yumurtlama alanlarının korunması -Risk altındaki türlerin belirlenmesi -Barajların yapımının, akışların önünü kesmesiyle nehir akışlarının tüketilmesi -Nehirlerde minimum su bırakılmalı -Barajların, kimi sucul canlıların hareket alanını kısıtlaması -Denizlerden, nehir ağızlarından nehirlere tuzlu su girişi (nehir düzeyinin alçalması) Yüzey su kaynaklarının kullanımı (devam) -Sulama projeleri doğal drenaj desenini bozarak yerselleşmiş taşkınlara neden olabilir Su ve toprak üzerinde insan kaynaklı stres -Barajlar, taşkınları kontrol eder 3

4 Yüzey Ve Yeraltı Suları Arasındaki İlişki Yer altı suyunu besleyen ve taşkınlara karşı tampon görevi gören, yer altı suyu düzeyince kontrol edilen göl ve sulak alanlar Derin kuyu Yağış alanı + Beslenme taban suyunun yükselmesine karşı duyarlı geniş sulama alanları Su tablası alçaldığında tuzlu su girişine duyarlı kuyular Kaynak(Pınar) nehirden sızan akış yeraltı suyunu besler Su tablası Yeraltı suyuyla beslenen nehir baz akımı Deniz kuyular su tablasını kontrol eder (ancak aşırı su kullanımı tuzlu su girişine neden olabilir) Yeraltı suyu akış yönü Yüzey Ve Yeraltı Suları Arasındaki İlişki Yüzey Ve Yeraltı Suları Arasındaki İlişki Yaşam için su Tarım için su 4

5 Ekosistem için su 5

6 6

7 Yağış Pompa Evapotranspirasyon Sulama Yüzey Akış Kanal Sızması Yüzey altı Drenajı Su Tablası 7

8 Yeraltı su kaynaklarının kullanımı Yer altı suları: SULAMADA ÖNEMLİ BİR KAYNAK Hindistan, Çin, ABD, Kuzey Afrika ve Arabistan Yarımadasında tüketilen yıllık yer altı suyu miktarı 160 milyar m3 tür. Bu miktar, Nil Nehrinin yıllık toplam akışının iki katıdır. Sınırlanmış Sınırlanmamış Aküfer? Yeraltı su kaynaklarının kullanımı Sınırlanmamış aküfer: Sınırlanmamış aküferlerde, su, yüzeyden kolayca infiltre olabilir ve yüzeyaltı materyali doyurabilir. Sınırlanmamış aküfere bir kuyu açılırsa, suyu yüzeye çıkarmak için mutlaka bir pompa kullanmak gerekir. Sınırlanmış (kapalı) aküfer: Sınırlanmış aküferlerin altında ve üstünde, suya geçirgen olmayan kaya katmanı vardır. Aküferde doğal basınç olabilir; basınç bazen bir kuyudan yüzeye su çekmek için yeterli olabilir. Ancak, tüm sınırlı aküferler artezyen suyu üretmez. Yeraltı su kaynaklarının kullanımı Yeraltı su kaynaklarının kullanımı Yeraltı suyundan hesapsızca yararlanılıyor ve dünya tahıl üretiminin % 10 u yeraltı suyunun kullanımına bağlı. Yeraltı suları, çoğu yerde, doğal beslenme potansiyelinden daha hızlı tüketilmekte, Yenilenemez aküferlerden su alındığı için, yer altı suyu kullanımı sınırlanmalı Sonuçta; yeraltı su kaynağı, musluk suyu olarak kullanılmak için çok pahalı, gittikçe daha derinlerden çekilmesi gerekeceği için çok tuzlu, ya da bir su kaynağı olarak nitelendirilmesi için, aşırı derecede tüketilmiş olacaktır. 8

9 Yeraltı suyu aküferi kuyu Su tablası Toprak Doymamış zon Doymuş zon (Aküfer) Kapilar Su Doygun Su Beslenme Yer altı su akışı Kaynak Yer altı suyu yüzey sularını besler Geçirimsiz katman Sınırlı aküfer Doğal koşullar Doymamış zon: Boşluklar su-hava ile dolu, ancak su kapilar güçlerin etkisiyle alınamaz Doymuş zon: Boşluklar su ile dolu, bu zonun üst sınırı su tablasıdır. Bu tablanın altındaki suyun basıncı, kuyuya girmek için yeterli büyüklükte olduğundan kullanılabilir. Yeraltı suyu kullanımının çevresel etkileri Yeraltı suyu kalitesi sorunları Problem Nedeni Sonuçlar İnsandan kaynaklanan kirlilik Aşırı kullanım Doğal kirlilik Kuyu başında kirlilik İnsanların evsel/endüstriyel ve yoğun tarımsal faaliyetleri sonucu oluşan atıksulara karşı aküferlerin yeterince korunmaması Tatlı su aküferine tuzlu ve/veya kirli yer altı suyu girişi Minerallerin çözünmesi (aşırı kullanım ve insan kaynaklı kirlilikle artar) Kirli yüzey suları veya sığ yer altı sularının doğrudan girmesine neden olan kuyu tasarımı Patojenler (virüs ve bakteriler), NO 3, NH 4, B, Cl, SO 4, ağır metal, hidrokarbonlar Na, Cl Fe,F ve bazen Al, As, Mn, Mg, Se, SO 4 Patojenler 9

10 Nitrat yıkanması Bebeklerde (1 yaş altı) Mavibebek sendromu (Blue-baby syndrome) ile solunum, yetişkinlerde mide kanseri sorunlarına yol açabilir. İçme suyunda nitrat miktarı 10 mg/l yi aşmamalı Nitrat yıkanması Bebeklerin etkilenme mekanizması: Nitrat bebeklerin midesinde nitrite çevrilir Nitrit kana çok çabuk karışır Kanda oksijensizlik başlar Nitrat yıkanmasının önlenmesi Optimum miktar ve zamanda sulama yapılmalı (toprak nemi ölçülmesi, sulama programlaması) Bitki gereksinimi kadar N gübresi uygulanmalı (miktar, oran, zamanlama) Besin maddesi bütçesi ve modellerinin kullanılması (NLE Modeli vs) 10

11 11

12 12