İŞSİZ BİREYLERİN KREDİ KARTLARINA İLİŞKİN TUTUM VE DAVRANIŞLARININ YAPISAL EŞİTLİK MODELİYLE İNCELENMESİ: ESKİŞEHİR ÖRNEĞİ

Transkript

1 Makalenin Yayınlandığı Dergi: İktisat İşletme ve Finans Yayınlanma Tarihi: :00:00 Cilt: 29, Sayı: 341, Yıl: 2014 Sayfa(lar): ISSN: X Digital Object Identifier (DOI): /iif İŞSİZ BİREYLERİN KREDİ KARTLARINA İLİŞKİN TUTUM VE DAVRANIŞLARININ YAPISAL EŞİTLİK MODELİYLE İNCELENMESİ: ESKİŞEHİR ÖRNEĞİ Özer ÖZAYDIN 1, Özcan DAĞDEMİR 2, Murat DOĞAN 1, Veysel YILMAZ 1 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi İstatistik Bölümü 2 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Özet Bu çalışmada işsizlerin kredi kartı kullanım niyet ve davranışı Planlı davranış teorisi çerçevesinde hazırlanan bir ölçme aracı ile ölçülmeye çalışılmıştır. Kredi kartına yönelik tutum, niyet ve davranış gizil yapıları arasındaki ilişkiler önerilen bir Yapısal eşitlik modeli (YEM) ile betimlenmiştir. Çalışma sonucunda önerilen model çeşitli uyum ölçütleri dikkate alınarak test edilmiş ve uygun bulunmuştur. Çalışmada işsiz bireylerin kredi kartlarına ilişkin olumsuz tutuma sahip oldukları ancak yeterli gelire sahip olmadıkları için kredi kartını kullanmak zorunda kaldıkları ortaya çıkmıştır. İşsiz bireylerin davranışlarını kontrol edebileceklerini düşünmeleri kredi kartı kullanımı için olumlu niyet oluşturmalarına neden olmaktadır. Ayrıca işsizlerin ailelerinden destek almadıklarında kredi kartı kullanma niyet ve davranışının azalacağı da dikkate değer bir sonuç olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: İşsiz Bireyler, Kredi Kartı, Yapısal Eşitlik Modeli, Planlı Davranış Teorisi Jel Kodu: C40, D14, E24 Abstract INVESTIGATION OF UNEMPLOYED INDIVIDUALS ATTITUDES AND BEHAVIORS REGARDING THE USE OF CREDIT CARD: SAMPLE OF ESKİŞEHİR This study analyzes credit card usage behavior of unemployed individuals whose intentions and behaviors are measured by a measurement tool within the framework of Theory of Planned Behavior. The relationships between the latent variables (attitudes, intentions and behaviors regarding the use of credit card) are described with a proposed Structural equation model (SEM). The research has tested the proposed model considering a variety fit index. The findings indicate that the model is appropriate. According to the results, although unemployed individuals have negative attitudes towards using credit cards, they have to use them because of their low-income. If unemployed individuals believe that they can control their behaviors, this creates a positive cause for credit card usage. Moreover, if the unemployed individuals are not supported by their families, their intentions and behaviors regarding the usage of credit card will decrease. Key Words: Unemployed Individuals,, Structural Equation Modeling, Theory of Planned Behavior

2 Şekil 3 incelendiğinde, kredi kartlarının işsiz bireylerin harcamalarını nasıl etkilediği sorusuna verilen cevapların yüzde 51 inde harcamaların arttığı, yüzde 12 sinde harcamaların azaldığı ve yüzde 37 sinde ise harcamaların değişmediği belirtilmiştir. Üç aydan daha kısa süredir işsiz olan bireylerin yüzde 20,55 i kredi kartı harcamalarının artığını belirtilirken, bu durumun bir yıldır işsiz olanlarda yüzde 7,02 düştüğü, ancak işsiz kalma süresinin bir yılı aştığı durumda ise kredi kartı harcamalarında tekrar bir artış eğilimine geçtiği dikkate değer bir sonuçtur. Şekil 3: Ne kadar süredir işsizsiniz sorusu ile kredi kartınız harcamalarınızı nasıl etkiledi sorusuna verilen cevapların karşılaştırmalı grafiği 1.1. Önerilen Modele İlişkin Yapısal Eşitlik Analizi Sonuçları H, H, H, H Hipotezlerin sınanması sonucunda ON DK KN DK hipotezleri reddedilememiş ve OZA H istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Çalışmada sadece 1 hipotezi reddedilmiştir. Kredi kartına duyulan olumsuz algı ile kullanma niyeti arasında anlamlı bir

3 ilişki bulunamamıştır. Modelin uyumuna ilişkin analiz sonuçları karşılaştırılmalı olarak Tablo 2 de, path diyagramı ise Şekil 2 de ve YEM sonuçları Tablo 3 de verilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda önerilen modelin uyum ölçütleri sonuçları ile standart değerlerin kabul edilebilir uyum değerleri içinde olduğu görülebilir. Negative Perception Attitudes Towards Subjective Norm Regarding Credit Card Usage Intention Usage Behavior Perceived Behavioral Control About Figure 1: Research Model Tablo 1: Önerilen Modelin Uyum Değerleri ve Standart Uyum Ölçütleri Uyum Ölçüleri İyi Uyum Kabul Edilebilir Uyum Model RMSEA 0 RMSEA 0, 05 0,05 RMSEA 0,10 0,059 GFI 0, 95 GFI 1 0,90 GFI 0,95 0,95 2 <2 <3 2,3784 sd.. (Uyum ölçütlerinin sınır değerleri için bakınız: Schermelleh-Engel ve Moosbrugger, 2003)

4 Şekil 1: Modelin YEM Diyagramı (LISREL V8.72) Modelin path diyagramı İşsiz bireylerin kredi kartı kullanımına karşı olumsuz algısı (OZA), Kredi kartıyla ilgili öznel norm (ON) ve Kişinin davranış kontrolü (DK) değişkenlerini etkileyen maddeleri göstermektedir. Buna göre İşsiz bireylerin kredi kartı kullanımına karşı olumsuz algısı (OZA) değişkeni Kredi kartı tasarruf yapmayı engeller (OZA5), Kredi kartları gereksiz faiz ödemektir (OZA8) ve Kredi kartı ihtiyaçtan fazla harcama yaptırır (OZA12) ifadeleri olmak üzere üç maddeden etkilenmektedir. Bu maddeler arasında en dikkat çekici olan 0,71 lik değerle Kredi kartı ihtiyaçtan fazla harcama yaptırır (OZA12) ifadesidir. Kredi kartıyla ilgili öznel norm (ON) değişkeni de üç maddeden etkilenmektedir: Ailem kredi kart kullanmamı destekliyor (ON4), Görüşlerine değer verdiğim kişiler kredi kartı kullanmama olumlu bakıyor (ON9) ve Yakın çevrem ihtiyaçlarımı kredi kartıyla karşılamama olumlu bakıyor (ON14). Bu maddeler arasında Ailem kredi kart kullanmamı destekliyor (ON4) ifadesi 0,76 değeriyle işsiz bireylerin kredi kartıyla ilgili öznel norm oluşturmalarında ailelerinin değerlerinin yüksek derecede etkili olduğunu göstermektedir. Kişinin davranış kontrolü (DK) değişkenini etkileyen maddeler İndirim dönemlerinde kredi kartı harcamalarımı kontrol edebilirim (DK2), Harcamalarımda kredi kartımı kontrollü bir şekilde kullanabilirim (DK11) ve İstersem alışverişlerimde kredi kartımı

5 kullanmayabilirim (DK19) ifadeleriyle temsil edilmektedir. İşsiz bireyin davranış kontrolünü belirlemekte olan bu üç madde arasında en büyük değeri alan 0,71 ile Harcamalarımda kredi kartımı kontrollü bir şekilde kullanabilirim ifadesi olmuştur. Kişinin kredi kartı kullanım niyeti (KN) değişkeni de iki maddeden etkilenmektedir: Kredi kartımı iptal ettirmeyi düşünmüyorum (KN1) ve Kredi kartımın süresi dolduğunda yenilemeyi düşünüyorum (KN6). Bu iki maddeden 0,73 değeri ile Kredi kartımın süresi dolduğunda yenilemeyi düşünüyorum tercihi işsiz bireyin kredi kartı kullanım niyetini pozitif yönde etkilemektedir. İşsiz bireyin Kredi kartı kullanım davranışı (KD) değişkeni iki maddeden etkilenmektedir: Bunlar 0,61 ve 0,74 ile sırasıyla Kredi kartımı kullanarak borçlarımı ertelerim (KD22) ve Kredi kartımla nakit avans çekerim (KD23) ifadeleridir. Buna göre işsiz bireyin kredi kartı kullanım davranışının kredi kartının nakit avans çekme olanağı ile ilişkili olduğu görülmektedir.