Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü. Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN

Transkript

1 Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN ÇORUM 2017

2 Dünya, Güneş Sistemi oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesi halindeydi. Zamanla ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, dıştan içe doğru soğumuş, böylece iç içe geçmiş farklı sıcaklıktaki katmanlar oluşmuştur. Günümüzde iç kısımlarda yüksek sıcaklık korunmaktadır. Dünya nın oluşumundan bugüne kadar geçen zaman ve Dünya nın yapısı jeolojik zamanlar yardımıyla belirlenir.

3 Dünya, Güneş sistemdeki gezegenlerden biridir. Kutuplardan basık ekvatordan şişkin elips şeklindedir. Güneş sistemine göre Dünya, uzaklık bakımından üçüncü gezegendir. Güneş e uzaklığı km dir.

4 Dünya; (Yerküre), Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegendir. Güneş Sistemi'ndeki en yoğun ve beşinci büyük gezegendir. Şu an için üzerinde yaşam olduğu bilinen tek gezegendir. Yapılan araştırmalar sonucu gezegeninin yaşı yaklaşık 5 milyar yıl olarak hesaplanmıştır. Geçen bu zaman dilimi, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında, Güneş, Dünya ve diğer gezegenler dahil Güneş Sistemi'ndeki yapıları oluşturan moleküler bulutsunun kaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tip yıldızın dağılmış artıklarının ve yıldızlar arası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşan hidrojen ve helyum molekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yani Güneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde ise gezegenler oluşmaya başlamıştır. Dünya ise Güneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir.

5 Oluşum diskleri süreci veya sonrasında bu karasal gezegenler, ağır göktaşı çarpışmalarına sahne olmuştur. Göktaşları yapısında bulunan donmuş buzlar, silikat ve metal yapılar, karaların ve okyanuslarının oluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir ve nikel elementleri ise gezegenimizin çekirdeğini oluşturmuştur. Ağır göktaşı bombardımanı, asteroid kuşağının Jüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikle bitkiler ve yaptıkları fotosentez ile atmosferimizin yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş ve oksijen oranının yükselmesine neden olmuştur.

6

7

8

9 Hidrosfer Dünya bazen mavi gezegen diye de isimlendiriliyor. Dünyayı biricik kılan şey aslında sudur. Hidrosfer sürekli hareket halinde olan, okyanuslardan atmosfere buharlaşan, sonra yeniden karaya yağış olarak düşen, nihayet akarsu yataklarından okyanuslara doğru akan dinamik bir kütledir.

10 Hidrosfer Hidrosfer su küre demektir. Dünyadaki bütün sular hidrosfere girmektedir. Hidrosfer'in %97'sini denizler ve okyanuslar oluşturur. Hidrosfer, canlıların yaşam kaynağıdır. Hidrosferin kalınlığı deniz seviyesine göre m (Titikaka Gölü) ile m (Mariana Çukuru) arasında değişir. Dünya'nın %71'ini Hidrosfer, %29'unu karalar oluşturur. Bu oran Kuzey Yarım Kürede %61 Hidrosfer, %39 karalar iken, Güney Yarım Kürede %81 Hidrosfer, %19 karalar şeklindedir Hidrosfer'in Dünya üzerindeki yüzölçümü: kilometrekaredir. Bunun 'ı tuzlu sudur.

11 Hidrosfer

12 Atmosfer Dünya, atmosfer denen, hayat veren bir gaz zarfı ile çevrilidir. Dünyanın çapıyla karşılaştırıldığında pek ince olan bu hava örtüsü gezegenimizin bütünleşik bir parçasıdır.

13 Atmosfer Sadece soluduğumuz havayı bulundurmakla kalmaz,12 aynı zamanda güneşin yakıcı sıcaklığından ve tehlikeli morötesi ışınlarından da korur. Atmosferle yeryüzü ve atmosferle uzay arasındaki sürekli ısı alışverişi hava durumu dediğimiz olguyu oluşturur. Eğer ay gibi, dünyanın atmosferi olmasaydı sadece hayat olmamakla kalmazdı; dünya yüzeyini bu denli dinamik kılan süreç ve etkileşimlerin çoğu olmazdı. Atmosfer renksiz, kokusuz, tatsız, çok hızlı hareket edebilen, akışkan, elastik, sıkıştırılabilir, sonsuz genleşmeye sahip ısı geçirgenliği zayıf ve titreşimleri belli bir hızda ileten bir yapıya sahiptir.

14 Atmosfer Atmosferin katmanları, yeryüzünü çevreleyen ve her birinin işlevi farklı olan gaz katmanlarıdır. Toplamda 5 ana katmandan oluşur. Troposfer Stratosfer Mezosfer Termosfer Ekzosfer

15

16 Biyosfer Dünyada canlıların yaşadığı km kalınlığında tabaka; "canlı yüzey" de denir.

17 Biyosfer Biyosfer, bir gezegenin dış kabuğunun ; hava, toprak, kaya ve su (atmosfer, Kriyosfer, hidrosfer ve litosfer) içeren, içinde yaşam bulunan, biyotik dönüşümler ve çevirimler gerçekleşen bir bölümüdür. Jeofiziksel olarak bakıldığında, biyosfer yaşayan tüm canlı türlerini ve ilişkilerini; canlıların litosfer, hidrosfer ve atmosfer ile etkileşimini inceleyen evrensel ekolojik sistemdir. Biyosferin yaklaşık 3,5 milyar yıl önce bazı aşamalardan geçerek evrim geçirdiği düşünülür.

18 Litosfer Canlıların üzerinde yaşadığı çeşitli taşlar ve topraktan oluşan katmana taşküre (Litosfer) denir. Litosferin ortalama kalınlığı 60 km kadardır. Ancak bu kalınlık her yerde aynı değildir. Yer kabuğu okyanusların dibinde daha ince karalarda ise daha kalındır.

19

20 Yer Kabuğu Yer kabuğunun kalınlığı değişkendir. Karalarda daha kalın (35 40 km), Tibet Platosunda 70 km, deniz ve okyanus tabanlarında ise daha ince (8 12 km) olan yer kabuğunun ortalama kalınlığı 33 km kadardır.

21 Yer Kabuğu Daha çok silisyum ve alüminyum bileşimindeki taşlardan oluşması nedeniyle sial de denir. Yerkabuğunun altındaki bölüme ise silisyum ve magnezyumdan oluştuğu için sima denir. Kimyasal bileşimi ve yoğunluğu birbirinden farklı iki kısımdan meydana gelir. Bunlardan biri granit bileşimindeki kayaçlardan oluşan granitik yer kabuğu; diğeri ise bazalt bileşimindeki kayaçlardan oluşan bazaltik yer kabuğudur. Granitik yer kabuğunda silisyum ve alüminyum elementleri hakimdir. Bu nedenle daha hafiftir; yoğunluğu 2,7-2,8 g/cm3 arasında bulunur.

22 Yer Kabuğu Yer kabuğunun üst kısmını teşkil eder. Bazaltik yer kabuğunda ise silisyum ve magnezyumlu unsurlar hakimdir. Dolayısıyla granitik kabuktan daha ağırdır; yoğunluğu 3-3,5 g/cm3 arasında değişir. Granitik yer kabuğunun altında ve okyanus tabanlarında yer alır. Bu nedenle bazaltik yer kabuğuna "okyanussal kabuk" adı da verilir. Bu iki kısım bütün kıtaların altında bulunmaktadır. Buna karşılık okyanusların altında durum farklıdır. Burada bazaltik kabuk birkaç kilometre kalınlıkta ince bir tabaka halinde uzanır.

23 Manto Dünya hacminin %82'si, 2900 km kalınlığında kayalık bir örtü olan manto tarafından kaplanır.

24 Manto Manto, Litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır km ler arasında bulunan mantonun yoğunluğu g/cm3 sıcaklığı C arasında değişir. Manto, yer hacminin en büyük bölümünü oluşturur. Yapısında silisyum, magnezyum, nikel ve demir bulunmaktadır. Manto nun üst kesimi yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir. Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur. Bu nedenle mantoda sürekli olarak alçalıcı yükselici hareketler görülür. Manto da, alt manto ve üst manto olarak bölümlenir.

25 Çekirdek Çekirdek büyük oranda demir ve daha az olarak nikel ve diğer elementlerden oluşur. Çekirdekte bulunan büyük basınç nedeniyle demirce-zengin bu malzeme 11 g/cm3 yoğunluğa sahiptir. İç ve dış çekirdek olarak ikiye ayrılır.

26 İç ve Dış Çekirdek İç çekirdek, yoğunluk ve ağırlık bakımından en ağır elementlerin bulunduğu bölümdür. Dünya'nın en iç bölümünü oluşturan çekirdeğin, km'ler arasındaki kısmına dış çekirdek, km'ler arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Yerkürenin dış çekirdeği yaklaşık 2260 km kalınlığında demir ve nikelden oluşmuş katı olan iç çekirdeğin üstünde ve mantonun altında yer alan bir tabakadır. Üst sınırı yer yüzünün yaklaşık 2890 km metre altında yer alırken, iç çekirdekle geçiş bölgesi ise yer yüzünün yaklaşık 5150 km altındadır. İç çekirdeğin ısısı dış kısımlarda 4400 C iken iç çekirdeğe yaklaşan kesimlerde ise 6100 C'ye kadar çıkar.

27