Yeni Öğretim Programına Uygun. Kısa Bilgi Bol Alıştırma Çözümlü Sorular Yıldızlı Sorular

Transkript

1 Türkçe 6 Yeni Öğretim Programına Uygun KAZANIM ODAKLI Kısa Bilgi Bol Alıştırma Çözümlü Sorular Yıldızlı Sorular

2 Tudem Eğitim Hiz. San. ve Tic. A.Ş 1476/1 Sokak No: 10/51 Alsancak/Konak/ÝZMÝR Yazarlar: Tudem Yazý Kurulu Dizgi ve Grafik: Tudem Grafik Ekibi Baský ve Cilt: Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. km. Başkent OSB 22. Cadde No: 6 Malıköy/ANKARA ISBN: Yayýnevi sertifika no: Matbaa sertifika no: Tüm haklarý saklýdýr. Bu yayýnýn hiçbir bölümü, telif hakký sahibinin önceden yazýlý izni olmaksýzýn tekrar üretilemez, bir eriþim sisteminde tutulamaz, herhangi bir biçimde elektronik, mekanik, fotokopi, kayýt ya da diðer yollarla iletilemez.

3 Sevgili Öğrenci, Kültürel ögelerden biri olan dilimiz, aynı zamanda kültürün kuşaklar arasında aktarılmasını sağlayan en önemli araçtır. İnsanların birbirleriyle anlaşmaları ve bu şekilde bir toplum oluşturmaları, ortak dile sahip olmalarına bağlıdır. Her ulusun bir dili vardır. Bu dil sayesinde birbirimizle iletişim kurup yaşantılarımızı paylaşarak gelenek ve göreneklerimizi gelecek nesillere aktarıyoruz. Toplumumuzun günümüze kadar birlik ve beraberlik içinde gelmesi de kullandığımız dilimiz sayesinde olmuştur. Bu kadar önemli olan dilimiz, uzunca bir süre başka dillerin etkisi altında kalmıştır. Böyle zamanlarda toplumumuzun çeşitli kesimleri arasında kopukluk olmuştur. Bunu gören Atatürk birçok konuda olduğu gibi dilimizin de gelişmesine öncülük etmiş ve onu bugünkü çağdaş yapısına kavuşturmuştur. İşte bu önemli bilgiler ışığında hazırlanan bu kitapta Millî Eğitim Bakanlığınca hazırlanan öğretim programını temel aldık. Biz ve Değerlerimiz, Atatürk ve Millî Mücadele, Dünya ve Çevre gibi temalarla sözcükte anlam, cümlede anlam, paragraf, yazım kuralları, noktalama işaretleri... gibi birçok konuyu seveceğiniz ve anlayacağız şekilde bol örneklerle anlattık. Bu kitap yeni şekillenmekte olan dil birikiminize temel oluşturup derslerinizde en büyük yardımcınız olacaktır. Başarı dileklerimizle... Yazı Kurulu

4 Kazanım Odaklı : Hepsi 1 Arada KISA BİLGİ ALANLARI Değişen tasarımı daha kolay akılda kalan özet bilgi alanlarından oluştu. ÇÖZÜMLÜ SORULAR işareti ile belirtilen sorular farklı düzeylerde seçildi ve kitabın son bölümünde çözüldü. SORULAR VE ÇÖZÜMLER Anahtar soru tiplerinde örnek sayısı artırıldı ve çözümler aşama aşama verildi. KAZANIM ODAKLI Kısa bilgi, alıştırma ve soru alanları kazanımlara göre düzenlendi. YILDIZLI SORULAR Sorular zorluk derecesine göre düzenlendi. BOL ALIŞTIRMA Bireysel ve pekiştirici alıştırmalar kazanımların yerleşmesine daha fazla katkı sağlıyor.

5 İÇİNDEKİLER 1. TEMA: DÜNYA VE ÇEVRE SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ... 8 Alıştırma: Anlam Bulmaca...11 Alıştırma: Anlamları Ne?...12 Alıştırma: Hangi Anlam?...13 Alıştırma: Cümledeki Anlamı Ne?...14 Alıştırma: Terimler Bulalım...15 Etkinlik: Bul Bakalım...16 Kazanım Pekiştirme Testi Kazanım Pekiştirme Testi SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ Alıştırma: Yerine Geçer mi?...23 Alıştırma: Eş ve Zıt...24 Alıştırma: Zıt Anlamlısıyla Cümleler...25 Alıştırma: Eş Seslileri Bulalım...26 Kazanım Pekiştirme Testi...27 SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM Etkinlik: Görsellerle Deyimler...31 Alıştırma: Deyimler...32 Alıştırma: Atasözlerini Bulalım...33 Okuduğunu Anlama: Ormana Gezi...34 Alıştırma: İkilemeleri Bulalım...36 Kazanım Pekiştirme Testi...37 Kavrama Testi TEMA - BİZ VE DEĞERLERİMİZ NEDEN-SONUÇ, AMAÇ-SONUÇ, KOŞUL-SONUÇ CÜMLELERİ Alıştırma: Anlam İlişkilerini Bulalım...74 Alıştırma: Anlam İlişkileri...75 Alıştırma: İşaretle Bakalım...76 Kazanım Pekiştirme Testi...77 ÖZNEL VE NESNEL CÜMLELER Alıştırma: Öznel mi, Nesnel mi?...80 Alıştırma: Cümlede Anlam İlişkileri...81 Kazanım Pekiştirme Testi...82 ÇEŞİTLİ DUYGU VE DÜŞÜNCELERİ BİLDİREN CÜMLELER Alıştırma: Özelliklerini Bulalım...86 Alıştırma: Doğrudan mı, Dolaylı mı?...87 Etkinlik: Cümlede Anlam Kartları...88 Etkinlik: Söz Sanatlarını Bulalım...89 Kazanım Pekiştirme Testi...90 BAĞLAMA ÖGELERİ VE YÖNLENDİRİCİ İFADELER, ÖZDEYİŞLER Alıştırma: İşaretleyelim, Tamamlayalım...93 Okuduğunu Anlama: Eskici...94 Kazanım Pekiştirme Testi...96 Kavrama Testi TEMA: MİLLÎ MÜCADELE VE ATATÜRK SÖZCÜĞÜN KÖKÜ Alıştırma: Kökü Ne?...45 Alıştırma: Kökleri Bulalım...46 Kazanım Pekiştirme Testi...47 YAPIM VE ÇEKİM EKLERİ Alıştırma: Eklere Göre Kutular...52 Alıştırma: Kökler ve Ekler...53 Alıştırma: Binbirinci Gece...54 Alıştırma: Eklerini Bulalım...55 Kazanım Pekiştirme Testi...56 YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER Etkinlik: Sözcüklerin Yapısı...60 Alıştırma: Sözcükler Oluşturalım...61 Okuduğunu Anlama: Böyle Başladı Kurtuluş Savaşı mız...62 Alıştırma: Yapısı Ne?...64 Kazanım Pekiştirme Testi...65 Kavrama Testi TEMA: BİLİM VE TEKNOLOJİ ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI Alıştırma: Hangi Sözcükte Var? Alıştırma: Kaynaşma ve Ulama Kazanım Pekiştirme Testi ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI Alıştırma: Benzeşme ve Yumuşama Alıştırma: Ses Olayını Bulalım Okuduğunu Anlama: Hallaç Baba Alıştırma: Ses Olayları Hangi Sözcükte? Kazanım Pekiştirme Testi Kavrama Testi...117

6 5. TEMA: MİLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ PARAGRAFTA ANLAM Alıştırma: Ana Fikirlerini Yazalım Alıştırma: Konularını Bulalım Alıştırma: Başlıkları Bulalım Etkinlik: Paragraflar Etkinlik: Paragraf Yazalım Kazanım Pekiştirme Testi PARAGRAFTA YAPI VE ANLATICI Alıştırma: Düzenleyelim Kazanım Pekiştirme Testi ANLATIM BİÇİMLERİ, DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI, ANLATIM NİTELİKLERİ Alıştırma: Paragraf Bilgisi Alıştırma: Anlatım Biçimlerini Bulalım Alıştırma: Hangi Biçim, Hangi Yol? Okuduğunu Anlama: Hangi Dağda Kurt Öldü? Kazanım Pekiştirme Testi Kavrama Testi Kavrama Testi TEMA: SANAT VE TOPLUM YAZIM KURALLARI Alıştırma: Doğru Yazalım Alıştırma: Yanlışları Bulalım Alıştırma: Yazım Yanlışlarını Bulalım Alıştırma: Şapkadan Güvercin Çıkarmak Alıştırma: Doğrusunu Yazalım Kazanım Pekiştirme Testi NOKTALAMA İŞARETLERİ Alıştırma: Yazım ve Noktalama Alıştırma: Doğru mu, Yanlış mı? Okuduğunu Anlama: Tiyatronun Değeri Alıştırma: Noktalamalar Kazanım Pekiştirme Testi Kavrama Testi TEMA: VATANDAŞLIK BİLİNCİ SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER Alıştırma: Zamirleri Bulalım Alıştırma: Yerini Ne Tutar? Alıştırma: Şiirdeki Zamirler ve Çeşitleri Kazanım Pekiştirme Testi EK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER Alıştırma: Hangi Ki? Alıştırma: Ek Hâlindeki Zamirleri Bulalım Okuduğunu Anlama: Vatandaş Olma Sorumluluğunu Taşıma Yolları Kazanım Pekiştirme Testi Kavrama Testi TEMA: SAĞLIK, SPOR VE OYUN EDAT, BAĞLAÇ, ÜNLEM Alıştırma: Edat mı, Bağlaç mı? Alıştırma: Edatlar ve Bağlaçlar Alıştırma: Mimarlık Alıştırma: Edatlar ve Ünlemler Alıştırma: Boşlukları Dolduralım Alıştırma: Bağlaçları Bulalım Alıştırma: Anlamlarını Bulalım Alıştırma: Cümle Kuralım Kazanım Pekiştirme Testi METİN TÜRLERİ Alıştırma: Öykü Unsurlarını Bulalım Alıştırma: Türü Ne? Alıştırma: Öyküyü Tamamlayalım Okuduğunu Anlama: Olimpiyatların Öyküsü Kazanım Pekiştirme Testi Kavrama Testi YANIT ANAHTARI Yanıt Anahtarı...227

7 1 TEMA DÜNYA VE ÇEVRE SÖZCÜKTE VE SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM Kazanımlar: Bölüm 1: Sözcüğün Anlam Özellikleri T6.1. Sözlü İletişim T Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin Türkçelerini kullanır. T6.2. Okuma/Söz Varlığı T Anlamını bilmediği sözcük ve sözcük gruplarının anlamını belirler. T Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder. T Kelime ve kavramların farklı anlamlarını öğrenir ve bunları bağlama uygun şekilde kullanır. Bölüm 2: T6.2. T T Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Okuma/Söz Varlığı Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder. Kelime ve kavramların farklı anlamlarını öğrenir ve bunları bağlama uygun şekilde kullanır. Bölüm 3: T6.2. T T6.3. T T Sözcük Gruplarında Anlam Okuma/Söz Varlığı Anlamını bilmediği sözcük ve sözcük gruplarının anlamını belirler. Yazma İçeriğe uygun atasözleri, deyimler, özdeyişler kullanır. Gerektiğinde anlatımı zenginleştirmek için çizim, grafik ve görseller kullanır.

8 SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ SÖZCÜKTE ANLAM Tek başına anlamı olan ya da bir anlam taşımasa da cümlede anlam kazanarak cümle kuruluşuna katkıda bulunan dil birimlerine sözcük (kelime) denir. Sözcükler, yan yana gelen ses birliklerinin oluşturduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden fazla anlamı ifade edecek biçimde kullanılabilir olmuştur. Bu duruma çok anlamlılık denir. Dilimizde en çok anlamı olan sözcük çıkmak tır. TDK nin güncel sözlüğünde 56 tane anlamı bulunan sözcüğün bazı anlam ve kullanımları şöyledir: Anlam Kullanım I. Ýçeriden dýþarýya varmak, gitmek Oraya erken gidelim diye hava aydýnlanýrken evden çýktýk. II. Elde edilmek, saðlanmak Görüþmelerimizden herhangi bir sonuç çýkmadý. III. Bir meslek veya bilim kurumunda okuyup yetiþmek, mezun olmak Büyük aðabeyim geçen yýl doktor çýktý. IV. Bulunduðu yeri býrakýp baþka yere geçmek Eski evimizden çýkýp yeni evimize taþýndýk. V. Süresi dolduðunda ayrýlmak Hastaneden dün akþam çýkmýþ. Sözcüğün Anlamı Gerçek Anlam Mecaz Anlam Temel Anlam Yan Anlam Temel Anlam Bir sözcüğün tek başına (cümle dışında) kullanıldığında zihinde uyandırdığı ilk anlamdır. Temel anlam, aynı zamanda o sözcüğün en eski anlamıdır. Bu nedenle sözcüklerde temel anlam ilk sırada verilir. Temel anlam bu özelliğiyle sözlük anlamı olarak da bilinir. Yoldan gelen misafirlerine içleri ısınsın diye sıcak çay ikram etti. Bu cümledeki altı çizili sözcük hangi anlamda kullanılmıştır? Çözüm: Bu cümlede sıcak sözcüğü yakmayacak derecede ısısı olan, yakmayacak kadar ısı veren, soğuk karşıtı anlamında kullanılmıştır. Bu, sözcüğün tek başına kullanıldığında akla gelen ilk anlamıdır; yani temel anlamıdır. Piknikçilerin dikkatsizliği yüzünden çıkan yangında onlarca hektar orman yandı. Bu cümledeki altı çizili sözcük hangi anlamda kullanılmıştır? Çözüm: Yanmak sözcüğünün sözlükteki ilk anlamı, birleşiminde karbon bulunan maddeler, ısı ve ışık yayarak kül durumuna geçip yok olmak tır. Bu cümlede de yanmak sözcüğü bu anlamına uygun olarak kullanılmıştır; yani temel anlamıyla kullanılmıştır. 8 Dünya ve Çevre

9 SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ Yan Anlam Bir sözcüğün temel anlamının dışında ancak temel anlamıyla az çok yakınlık taşıyan anlamı, yan anlamdır. Sözcüğün yan anlamlar kazanmasında temel kaynak, temel anlamdır. Çünkü yan anlam, temel anlamla şekil ve işlev bakımından benzerlik kurularak ortaya çıkar. Yani sözcüğün temel anlamı ve yan anlamı arasında mutlaka bir bağlantı vardır. Bu sıcakta basketbol mu oynuyor? Verilen cümledeki altı çizili sözcük hangi anlamda kullanılmıştır? Çözüm: Burada sıcak sözcüğü temel anlamıyla bağlantılı olarak havadaki yüksek ısı anlamında, yani yan anlamda kullanılmıştır. Pilini yenileyince masa lambam yandı. Verilen cümlede hangi sözcük yan anlamda kullanılmıştır? Çözüm: Burada yanmak sözcüğü ısı, ışık veren bir konuma geçmek anlamıyla yan anlamda kullanılmıştır. Mecaz Anlam Bir sözcüğün temel ve yan anlamlarından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir. Sözcükler tek başına mecaz anlam taşımaz. Sözcük ancak cümle, deyim ya da tamlama içindeki kullanımına göre mecaz anlam kazanır. Öğretmenin sıcak tavırları, öğrencileri cesaretlendirdi. Bu cümlede hangi sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır? Çözüm: Burada sıcak sözcüğü temel anlamından tamamen uzaklaşarak dostça olan, sevgi dolu anlamıyla yani mecaz anlamda kullanılmıştır. Terim Anlam Bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir anlamı olan sözcükler terim anlamlıdır. Öğretmenimiz, bu cümlenin ögelerini bulmamızı istediğinde hep bir ağızdan yanıtladık: özne, nesne, yüklem. Bu cümledeki terim anlamlı sözcükler nelerdir? Çözüm: Verilen cümlede cümle, öge, özne, nesne, yüklem sözcükleri dil bilgisi terimi olarak kullanılmıştır. Bazı sözcükler yalnızca terim anlamlıyken bazıları zaman içinde temel anlamının yanı sıra terim anlam kazanmıştır. Bu nedenle sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı, cümledeki kullanımına göre belirlenmelidir. : Bölümü dereceyle bitirmiş. temel anlam Dik açı 90 derecedir. terim anlam Bazı sözcükler, birden fazla alanda terim olarak kullanılabilir. : Asya kıtasındaki ülkeleri sayıyor. coğrafi terim Bu şiir dört kıtadan oluşuyor. edebî terim Dünya ve Çevre 9

10 SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ Nitelik Yönünden Sözcüğün Anlamı Somut Anlamlı Sözcükler Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılanabilen, varlığı kanıtlanabilen sözcükler somut anlamlıdır. Örnek: gece, ev, sıcak, ses... Soyut Anlamlı Sözcükler Varlığı sadece düşünce yoluyla kabul edilen, beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılanamayan sözcükler soyut anlamlıdır. Örnek: cesaret, sevinç, rüya, mutluluk... I. Kardeşim, babaannemden yadigâr olan vazoyu düşürüp kırmış. II. Bu davranışlarınla hepimizin kalbini kırıyorsun. Bu cümlelerde kırmak sözcüğünün soyut anlamlı mı, somut anlamlı mı olduğunu belirleyin. Çözüm: I. cümlede kırmak sözcüğü, vazonun kırıldığını görebileceğimiz için somut anlamlıdır. Ancak II. cümlede kalbin kırılması duyu organlarıyla algılanamadığı için soyut anlamlıdır. Kapsam Yönünden Sözcüğün Anlamı Genel Anlamlı Sözcükler Kavram ya da nesneleri belirten sözcükler, genel anlamlıdır. Özel Anlamlı Sözcükler Ortak özellikleri olan varlıklardan birini anlatan sözcükler özel anlamlıdır. I. Kitap, zor zamanlarımda sığındığım en samimi dosttur benim için. II. Kitap, sokak hayvanları ile ilgili çarpıcı resimlere yer vermiş. Bu cümlelerde kitap sözcüğünün genel anlamlı mı, özel anlamlı mı olduğunu belirleyin. Çözüm: I. cümlede kitap sözcüğü, bütün kitapları ifade edecek biçimde kullanıldığı için genel anlamlıdır. II. cümlede ise tek bir kitabı anlattığı için özel anlamlıdır. Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler Varlıkların ölçülemeyen, sayılamayan özelliklerini ifade eden sözcükler nitel anlamlıdır. Bu sözcükler varlıkların özelliğini yani niteliğini bildirir. Babam, dün akşam sandalyede otururken derin düşüncelere dalmış, bir çözüm arıyordu. Bu cümlede hangi sözcük nitel anlamlıdır? Çözüm: Bu cümlede derin sözcüğü, düşüncelerin yoğunluğunu yani niteliğini ifade edecek biçimde kullanılmıştır. Bu nedenle nitel anlamlıdır. Varlıkların ölçülebilen, sayılabilen özelliklerini anlatan sözcükler nicel anlamlıdır. Bir sözcüğün nitel ya da nicel anlamlı oluşu, cümledeki kullanımına göre belirlenir. Burası oldukça derindi, bu nedenle tüple dalış yaptık. Bu cümledeki derin sözcüğü nitel anlamlı mıdır, nicel anlamlı mıdır? Çözüm: Verilen cümlede derin sözcüğü, suyun dibinin uzaklığını anlatmak için kullanılmıştır. Yani suyun derinliğini ölçebiliriz. Bu nedenle nicel anlamlıdır. 10 Dünya ve Çevre

11 Alıştırma : Anlam Bulmaca Aşağıdaki sözcüklerin temel anlamını ve yan anlamlarından birini sözlükten bularak yazın. Daha sonra bu sözcükleri anlamlarına uygun olarak birer cümlede kullanın. 1 Aldırmak Temel anlam:... Yan anlam:... 2 Ateş Temel anlam:... Yan anlam:... 3 Koku Temel anlam:... Yan anlam:... 4 Dirsek Temel anlam:... Yan anlam:... 5 Kanat Temel anlam:... Yan anlam:... Dünya ve Çevre 11

12 Alıştırma : Anlamları Ne? Aşağıda Mustafa Kemal Atatürk ün bazı sözleri verilmiştir. Bu sözlerde belirlenen sözcüklerin anlamlarıyla ilgili tahminlerinizi ve sözcüklerin sözlük anlamlarını boşluklara yazın. 1 Ey Türk gençliği! Birinci vazifen Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Tahminim:... İstiklal... Sözlük anlamı: Tahminim:... Muhafaza... Sözlük anlamı: Tahminim:... Müdafaa... Sözlük anlamı: Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. Tahminim:... Naçiz... Sözlük anlamı: Tahminim:... İlelebet... Sözlük anlamı: Tahminim:... Payidar... Sözlük anlamı: Dünya ve Çevre