1. İLİŞKİLERİN İNCELENMESİNE YÖNELİK ANALİZLER Sosyal Bilimlerde Nedensel Açıklamalar

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "1. İLİŞKİLERİN İNCELENMESİNE YÖNELİK ANALİZLER. 1.1. Sosyal Bilimlerde Nedensel Açıklamalar"

Şebnem Altun
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 1. İLİŞKİLERİN İNCELENMESİNE YÖNELİK ANALİZLER Daha önceki derslerimizde anlatıldığı bilimsel araştırmalar soruyla başlamaktadır. Ancak sosyal bilimlerde bu soruların cevaplarını genel geçerli sonuçlar haline getirmek o kadar kolay değildir. Dolayısıyla araştırmacı, sorduğu sorularda ne tür sonuçların ortaya çıkacağını ve bu sonuçlara ulaşmak açısından hangi yöntemleri seçeceğini net bir şekilde belirlemelidir. Bu durum araştırmanın başarılı ve geçerli olması için çok önemlidir. Bu kapsamda bu çalışmada ders esnasında korelasyon analizi, regresyon analizi, ki kare analizi, lojistik regresyon, ayırma analizi, kümeleme analizi ve kanonik korelasyon gibi konulara ağırlık verileceği tahmin edilerek derse farklı bir katkı sağalmak bakımından öncelikli olarak nedensel açıklamaların ne olduğunu örneklerle destekleyerek açıklamayı ve bu nedensel açıklamaların yapılabilmesi için gerekli şartlara değinmeye uygun görülmüştür Sosyal Bilimlerde Nedensel Açıklamalar Bilim ve teknolojideki araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin sonuçlarını net bir şekilde görmek mümkündür diğer taraftan sosyal bilimlerde yapılan araştırmaların birçoğunda sosyal hayatı anlama ve anlamlandırma açısından katkı sağlayan sosyal bilimlerin hayatımıza etkisi fen bilimleri ve teknolojideki kadar açık olmamaktadır. Fen bilimleri açısından normal koşullar altında su 100 santigrat derecede kaynar ve koşulları değiştirdiğimiz takdirde suyun kaynama sıcaklığının derecesi hesaplanabilir. Oysa sosyal bilimler açısından kadınların alışverişler alışkanlıkları konusunda çeşitli sonuçlar elde edilebilmekte fakat bu sonuçlar her kadın tüketici açısından doğrulanabilir nitelikte olmamaktadır kısaca sosyal bilimlerde elde edilen bulgular her koşul altında aynı sonucu verecek nitelikte değildir. Oysa sosyal bilimler sosyal olgular arasında nedensellik bağlarını ortaya çıkarmaya yönelik olarak genel geçerli kuralları keşfetmek amacıyla fen bilimleri tarafından kullanılan pozitivist yaklaşımı kullanmaktadır. Bunun için de farklı yöntemlerle veriler toplayıp bu verilerin analizlerine dayanarak sosyal olayları açıklayan teorilerden hareketle hipotezler oluşturup test ederler ve bu olguların neden 1

Dolayısıyla araştırmacı, sorduğu sorularda ne tür sonuçların ortaya çıkacağını ve bu sonuçlara ulaşmak açısından hangi yöntemleri seçeceğini net bir şekilde belirlemelidir.

2 böyle olduğunun yanıtını ararlar. Örneğin tüketicilerin hangi saiklerle alışveriş yaptığının tespit edilmesi, daha fazla satış yapmak için neler yapılması gerektiğini de ortaya çıkaracaktır İdiografik ve Nomotetik Nedensel Araştırmalar Nedensellik, her olayın bir nedeni olduğu ve aynı koşullar altında aynı nedenlerin aynı sonuçları doğuracağı anlamına gelmektedir. Kısaca belirli olguların ortaya çıkması için belli bir takım durumların ortaya çıkması gerekmektedir. Bu durumda bizi bağımlı değişken ve bağımsız değişken kavramlarına götürmektedir. Kısaca ifade edecek olursak bağımsız değişken araştırma problemini etkileyen çevre ve kişi özellikleri (değişken) dir. Bağımlı değişken ise bağımsız değişkene bağlı olarak özellikleri değişen değişkendir. Kısaca bağımsız değişken neden bağımlı değişken ise sonuç tur. Örneğin klasik iktisattaki gelir ile tüketim ilişkisinde gelir arttıkça lüks mallara olan talep artar önermesinde gelir artması bağımsız değişken (neden) iken gelir artmasına bağlı olarak tüketim harcamalarının artması bağımlı değişken yani sonuçtur. İdiografik açıklama ise daha özele indirgenmiş, bir kişi hakkındaki durum, bir konuya yönelik açıklamalar veya sadece bir olayın derinlemesine incelenmesi gibi durumları ifade eder. Dolayısıyla idiografik açıklamalar ile elde edilen bilgiler sadece araştırılan durumu açıklamaya yarayacaktır. Bu durumun açıklanması için ise araştırılan konu ile ilgili olabilecek bütün nedenler ayrıntılı bir biçimde incelenmeli, bütün bu nedenler detaylandırılmalıdır. Örneğin, Bursaspor Kulübü, Beşiktaş Jimnastik Kulübünde başarısız olmuş Ertuğrul SAĞLAM isimli teknik direktörü neden işe aldı gibi bir araştırma konusu idiografik açıklamaya örnektir. Bu araştırmanın sonucundan Futbol takımı yöneticilerinin hangi kriterleri göz önüne alarak antrenör seçimi yaptığına dair genel sonuçlar elde edilemeyecek ancak Ertuğrul SAĞLAM ın neden seçildiği bütün detaylarıyla açıklanabilecektir. Diğer taraftan Nomotetik Açıklamalar ise; genel durumlar ve sorunları ele almakta bunlara yol açan en önemli nedenleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla tek bir örnek incelenmesinden ziyade birçok verinin incelenip buradan 2

Kısaca belirli olguların ortaya çıkması için belli bir takım durumların ortaya çıkması gerekmektedir. Bu durumda bizi bağımlı değişken ve bağımsız değişken kavramlarına götürmektedir.

3 genel sonuçlar elde edilmesi söz konusudur. Örneğin Spor Kulüpleri antrenör seçimlerini nasıl yaparlar gibi Nedensel Açıklamalar İçin Gerekli Şartlar İktisat biliminin belli neden sonuç ilişkilerini açıklamak amacıyla kullandığı meşhur varsayımı olan ceteris paribus diğer şartlar sabit kalmak kaydıyla anlayışla bir malın fiyatı arttıkça mala olan talep azalır talep kanununda dikkat edilecek olursa ilk olarak bağımsız değişken fiyat yükselecek buna bağlı olarak malın satışlarında azalma meydana gelecektir. Dolayısıyla ortada bir nedensellik ilişkisi bulunması için ilk önce bağımsız değişkende bir değişiklik meydana gelmelidir. Örneğimizde önce malın satışların azalması buna bağlı olarak satıcının geçimini sağlamak için gelir artırmak maksatlı ürünün fiyatını artırması sosyal bilimler açısından yukarıdaki hipotezi doğrulamayacaktır. Bu sebeple ilişkilerin incelenmesi konusu kapsamında sebep sonuç ilişkilerinin hangi kriterlere dayanarak açıklanacağını belirtmekte fayda vardır. İki olgu arasındaki nedensel bağı ortaya çıkarmak gerekli üç temel şarttan bahsedebiliriz: (BÖKE, 2011; s:163) Korelasyon Zaman sıralaması İlişkinin üçüncü bir değişkenle açıklanamaması Korelasyon Korelasyon iki değişken birlikte artması, azalması veya biri artarken diğerinin azalması veya azalırken diğerinin artmasıdır. Bu kapsamda -1 ile +1 arasında değişik değerler alan korelasyon katsayısı oluşturulmuş ve bu katsayı oranına göre korelasyon analizi geliştirilmiş. Bu değer sıfıra yaklaştıkça değişkenler arasındaki ilişkinin azlığından, +1 e yaklaştıkça doğrusal ilişkinin varlığından, -1 e yaklaştıkça ise negatif yönlü bir ilişkinin varlığından söz edebilmekteyiz. Dikkat edilirse yukarıdaki talep kanununda negatif bir korelasyon ilişkisi varken arz kanununda diğer şartlar sabitken fiyatlar artıkça arz edilen ürün miktarının artması doğrusal bir ilişki örneği olacaktır. Kısaca talep kanunu -1 yaklaşan bir 3

anlayışla bir malın fiyatı arttıkça mala olan talep azalır talep kanununda dikkat edilecek olursa ilk olarak bağımsız değişken fiyat yükselecek buna bağlı olarak malın satışlarında azalma meydana

4 korelasyon katsayısına sahipken arz kanunu ise +1 e yaklaşan bir korelasyona sahiptir. Havanın güneşli olması ile fiyatlar arasındaki ilişki istisnai durumlar dışında 0 ya yakın bir korelasyona sahip olacaktır. Dikkat edilirse burada bir ilişkinin varlığından söz edilmekte ancak bu arada bir nedenselliğin bulunduğu anlamına gelmemektedir. Örneğin tüketicilerin aylık harcamalarıyla saç uzunlukları arasında yüksek bir korelasyonun olması bize saç uzatmanın, tüketici harcamalarını artmasına neden olduğunu ispatlamayacaktır Zaman Sıralaması Bir durumun diğerinin nedeni olabilmesi için önce gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Dolaysıyla sosyal bilimlerde nedensellikten bahsedebilmek için belirlenen bağımsız değişken değişimin bağımlı değişkenden önce gerçekleşmiş olması gereklidir. Örneğin diş macunu kullanımının eğitim seviyesi artıkça arttığına dair bir araştırmada yorumda hata yapılmaması açısından üniversite mezunu bireylerin lise ve ilkokul dönemlerindeki diş macunu kullanım alışkanlıklarına dikkat etmek gerekir şöyle ki bu bireyler ilkokul ve ortaokuldayken de aynı orandda diş macunu kullanımında bulunuyor olabilirler İlişkinin Üçüncü Bir Değişkenle Açıklanamaması Bağımlı değişkendeki değişimin nedeni sadece bizim ilgilendiğimiz bağımsız değişkenle ilgili olması durumudur. Örneğin yukarıda verilen tüketicilerin aylık harcamalarıyla saç uzunlukları arasında yüksek bir korelasyonun olması örneğinde o toplumun zengin ve aristokrat sınıfının uzun saç bırakma geleneğinin olması esasında hem uzun saçın hem de tüketicilerin aylık harcamalarının nedeni olabilmektedir. Sonuç olarak araştırmanın sağlıklı olabilmesi açısından değişkenler arasındaki ilişkinin üçüncü bir değişkenle açıklanamaması önemli bir şart olarak karşımıza çıkmaktadır. Sonuç olarak sosyal bilimlerde çoğunlukla yapılan araştırmalarda değişkenler arasında farklılıklar veya nedensellik ilişkileri ortaya konmaya çalışılmaktadır. Hatta bazı araştırmacılara bilimin amacı olayların neden böyle olduğunu açıklamaktır. Bu kapsamda sosyal bilimlerinde fen bilimlerinin kullandığı yöntemleri kullanması 4

Dikkat edilirse burada bir ilişkinin varlığından söz edilmekte ancak bu arada bir nedenselliğin bulunduğu anlamına gelmemektedir.

5 gerektiğini savunurlar. Bu nedenle bilimsel araştırmalar iki değişken arasında nedensel ilişkinin belirlenmesi için uygun yöntemler tasarlamalıdır. Zira araştırma problemine göre; iki değişken arasındaki nedensel ilişkinin belirlenmesi için gerekli kriterlerin göz önünde bulundurulduğu çeşitli analiz teknikleri sosyal bilim araştırmacıları tarafından geliştirilmiştir. KAYNAKÇA ALTUNIŞIK, R., ÇOŞKUN, R., YILDIRIM, E. ve BAYRAKTAROĞLU, S. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. 6.Baskı, Sakarya: Sakarya Kitabevi. BÖKE, K.(Ed.).(2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (3.baskı). İstanbul : Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti. NAKİP, M. (2005). Pazarlama Araştırmalarına Giriş (SPSS Destekli). Ankara, 2.Baskı: Seçkin Yayınları. PROCTOR, T.,(2003). Pazarlama Araştırmasının Temelleri (1.Baskı), (İ. ER çev.), İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi. 5

tarafından geliştirilmiştir. KAYNAKÇA ALTUNIŞIK, R., ÇOŞKUN, R., YILDIRIM, E. ve BAYRAKTAROĞLU, S. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. 6.Baskı, Sakarya: Sakarya Kitabevi. BÖKE, K.(Ed.).(2011).

Benzer belgeler

1. FARKLILIKLARIN TESPİTİNE YÖNELİK HİPOTEZ TESTLERİ

1. FARKLILIKLARIN TESPİTİNE YÖNELİK HİPOTEZ TESTLERİ Örneklem verileri kullanılan her çalışmada bir örneklem hatası çıkma riski her zaman söz konusudur. Dolayısıyla istatistikte bu örneklem hatasının meydana