Bölüm 4 ve Bölüm 5. Not: Bir önceki derste Fiyat, Piyasa kavramları açıklanmıştı. Derste notlar alınmıştı. Sunum olarak hazırlanmadı.

Transkript

1 Bölüm 4 ve Bölüm 5 Not: Bir önceki derste Fiyat, Piyasa kavramları açıklanmıştı. Derste notlar alınmıştı. Sunum olarak hazırlanmadı.

2 Talep Piyasada satıcıların faaliyetleri arzı, alıcıların faaliyetleri ise talebi oluşturur. Ekonomik anlamda talep, tüketicilerin herhangi bir zaman süresi içinde (bir gün, bir ay, bir yıl) bir maldan ne kadar satın almaya istekli olduklarını gösteren ilişkiye talep diyoruz. Satın alma isteği, arzusu, satın almak demek değildir.

3 Talep İktisadi anlamda talep kavramını ortaya koyabilmek için iki farklı talep kavramını açıklamak gerekir. Belirli Fiyattan Talep: Belirli bir piyasada, belirli bir anda, belirli bir fiyattan satın alınmak istenen mal ya da hizmet miktarına denir. Örneğin Tarsus halinde domatesin kilogramı 1 TL iken bir günlük talep 25 tondur. Çizelge Anlamında Talep: Belirli bir piyasada, belirli bir zamanda (gün, hafta, ay)öteki faktörler değişmemek kaydıyla çeşitli fiyatlardan alınmak istenen miktarı ifade eder. Ekonomik analizlerde talep denildiğinde çizelge anlamında talep anlaşılır.

4 Çizelge Anlamında Talep (Talep Tablosu, Talep Eğrisi) Talep Kanunu Talep Fiyat

5 Piyasa Talep Eğrisi Piyasada tek alıcı değil, pek çok alıcı olduğuna göre, bu alıcıların belli fiyatlar karşısında talep etmeye hazır oldukları mal ve hizmet miktarının toplamı piyasa talep eğrisini verecektir. Piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrilerinin her fiyat düzeyi için yatay toplamı olarak elde edilir. Piyasa talep eğrisi, bireysel talep eğrilerinin tüm özelliklerini taşımaktadır.

6 Talebi Etkileyen Diger Faktörler ve Talep Fonksiyonu Malın fiyatından başka faktörler de talepte degişmeye yol açar. Q tx = f(fx, Fi, Ft, G, T, B) Q tx F x F i F t G T B : X malından talep edilen miktar : X malının fiyatı : X malının rakibi ya da ikamesi olan malın fiyatı : Tamamlayıcı mal :Tüketicinin geliri :Tüketicinin zevk ve tercihleri :Tüketicinin gelecek hakkındaki beklentileri

7 Talep edilen miktardaki değişme ve talepteki değişme Bu iki kavram genelde karıştırılır. Talep edilen miktar arttı-azaldı denildiği zaman aynı talep eğrisi üzerinde hareket etme, talep azaldı ya da arttı dendiğinde talep eğrisinin komple yer değiştirmesi söz konusudur. P P a P b A P T 1 T 0 B T 2 Q a Q b Miktar Q

8 Talepte değişmeye neden olan faktörler Talepteki değişmeye neden olan faktörler; diğer malların(ikame ya da tamamlayıcı)fiyatı, tüketicinin geliri, tüketicinin zevk ve tercihleri ve tüketicinin gelecek hakkındaki beklentileridir. İkame mal veya hizmetlerde oluşan durum

9 Tamamlayıcı mallar ve hizmetlerde oluşan durum

10 Arz Arz edilen miktar, bir piyasada bütün firmaların (üreticilerin) belli bir zaman içinde satmayı planladıkları mal ve hizmetin miktarına denir. Örneğin; karpuzun tonu 100 YTL iken adana halinde bir günlük karpuz arzı 250 tondur ifadesi belirli fiyattan arzı anlatır.

11 Arz Kanunu, Arz Çizelgesi, Arz Eğrisi Bir malın çeşitli fiyatlarından üreticilerin satmak istedikleri miktar alt alta yazıldığında arz çizelgesi oluşur. Fiyat ile arz edilen miktar arasındaki doğru yönlü ilişkiye arz kanunu denir. Çizelgenin kartezyen koordinatlarda gösterilmesi ise arz eğrisini oluşturur. Gerçekte arz eğrisi orijine göre iç bükeydir.

12 Piyasa Arz Eğrisi Aynı malı üreten ya da aynı üretim dalında faaliyet gösteren firmalar topluluğuna endüstri ya da piyasa denir. Her firmanın arzları toplamına ise piyasa arzı denir.

13 Arzdaki Değişme ile Arz Edilen Miktardaki Değişme Arz Miktarında Değişme : Ceteris paribus, bir malın fiyatındaki değişme dolayısıyla bir malın satılması düşünülen miktarındaki değişmedir. Arzdaki değişme: Bir malın fiyatı dışındaki faktördeki değişmeler dolayısıyla bir malın satılması düşünülen miktarındaki değişmedir.

14 Arzda Değişmeye Etki Eden Faktörler nelerdir? Üretilen malla ilgili diğer malların fiyatları Üretimde kullanılan girdi fiyatları Fiyat beklentileri Üretici sayısı Verimlilik-Teknoloji Vergiler ve Teşvikler Firmanın amaçlarında yada amaç sıralamasında değişme Bankalardan kredi almanın kolaylaşması

15

16

17

18

19

20 Piyasa Dengesi : Alıcıların satın almak istedikleri miktarın, satıcıların satmak istedikleri miktara tam olarak eşit olduğu durumdur. (Böyle bir durumda piyasa fiyatı artma veya düşme yönünde herhangi bir eğilim göstermez.) 4.5. Piyasa Dengesi

21 Arz-Talep Çizelgesi Fiyat (P) Arz Mik. (kg) Talep Mik. (kg) Arz veya Talep Fazlası Fiyat Eğilimi [12] Talep Fazlası [6] Talep Fazlası Portakal Arz Talep Çizelgesi YÜKSELME YÜKSELME DENGE DENGE [6] Arz Fazlası [12] Arz Fazlası DÜŞME DÜŞME Denge Fiyatı: Arz miktarını talep miktarına eşitleyen fiyattır. Grafik üzerinde arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşan fiyattır. Denge Miktarı: Denge fiyatındaki arz ve talep miktarıdır. Grafik üzerinde arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşan miktardır. Malın arz ve talep şartlarında değişiklik olmadığı sürece denge fiyatı ve denge miktarı sabittir.

22

23 Piyasa Dengesinde Değişmeler A) Arz Sabit, Talepte Artış Olması Sonucu Denge Noktası B) Arz Sabit, Talepte Azalış Olması Sonucu Denge Noktası

24 Piyasa Dengesinde Değişmeler C) Talep Sabit, Arz Artarsa? D) Talep Sabit, Arz Azalırsa?

25 Piyasa Dengesinin Oluşmaması Hali Piyasa dengesinin oluşması için arz ve talep eğrilerinin kesişmesi gerekir. Piyasa fiyatı 2 durumda oluşmaz. Alıcıların malı satmak istediği fiyattan satıcılar malı piyasaya arz etmek istemezler. Bu tür mallar lüks mallardır. Piyasa fiyatının oluşmamasının ikinci nedeni serbest mallar için geçerlidir. Bu mallar piyasada ihtiyacın çok ötesinde miktarda sahip olduğu için bedel ödenmeden mal alınabilmektedir. Bu durumda dengenin oluşması için ya arz azalmalı ya da talep artmalıdır.

26 Piyasa Dengesinin Oluşmaması Hali Lüks mallar için Serbest mallar için

27 BÖLÜM-5 ARZ VE TALEP ESNEKLİĞİ Arz ve talep eğrileri incelenirken fiyat değiştiğinde arz ve talep miktarlarının değiştiğini görmüştük. Ancak tüm mallar için eğrilerin eğimi farklıdır. Eğrilerin eğimi değişim miktarını belirler. Kısaca değişikliğin boyutlarını arz yada talebin esnekliği belirler. Bir malın fiyatındaki değişmenin, talep edilen miktar üzerindeki etkisini ölçen talebin fiyat esnekliği, gelirdeki değişmenin talep üzerindeki etkisini ölçen talebin gelir esnekliği, diğer malların fiyatındaki değişmenin talep üzerindeki etkisini ölçen talebin çapraz esnekliği ve malın fiyatının arz edilen miktar üzerindeki etkisini ölçen arz esnekliği kavramları ile açıklanır.

28 5.1. Talebin fiyat esnekliği Fiyat karşısında talebin duyarlılığı talebin fiyat esnekliği ile tanımlanır. Esneklik katsayısı ( ) talepteki % değişimin, fiyattaki % değişime bölünmesi ile bulunur. Talep esnekliği devamlı negatiftir. Ancak yorum yapılırken mutlak değere göre yorum yapılır. Esneklik katsayısı 0 ile sonsuz arasında değerler alır.

29 Esneklik Katsayısı P P P = 1 > 1 < 1 Q Birim esnekliğe sahip P = 0 Q Esnek yada yumuşak talep durumu P = Q İnelastik veya sert talep durumu Sıfır esnekliğe sahip Q Tam esnek talep Q

30

31 a) Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen Faktörler 1. Mala duyulan ihtiyacın şiddeti Bu maddeye göre mallar zorunlu ve lüks mallar olarak sınıflandırılır. Zorunlu malların fiyatındaki değişmeler talebi pek etkilemez. Tüketimin ertelenmesi mümkün olmayan zorunlu malların talep esnekliği serttir. Zorunlu olmayan lüks malların fiyat değişimi karşısında talep edilen miktar oldukça etkilenir. (Talep esnekliği yumuşaktır.) 2. Malın ikame olup olmaması Malın rakip malı çoksa fiyat düştüğünde talebi artacaktır. Yani ikame olanağı olan malların talep esnekliği yumuşaktır.

32 3. Mala harcanan paranın tüketici bütçesi içindeki nispi payı Mala harcanan para tüketici bütçesinde fazla yer tutmuyorsa malın fiyatının değişmesi talep miktarını pek etkilemez. Talep esnekliği serttir. 4. Zaman Fiyat değişimlerine karşı ilk dönemlerde talep edilen miktarlarda bir değişiklik olmaz. Bu sebeple fiyat esnekliği serttir. Zaman geçtikçe esneklik yumuşayacaktır.

33 b) Talebin fiyat esnekliği ve toplam harcamalar Bir mal için tüketicilerin yaptığı toplam harcama,aynı zamanda o malı üreten üreticinin toplam satış hasılasıdır. Yapılan toplam harcama fiyat ile satılan mal miktarının çarpımıdır. Talebin fiyat esnekliği ile yapılan toplam harcama arasında sıkı bir ilişki vardır. Et<1 Et=1 Et>1 Fiyat artışı TH artar TH değişmez TH azalır Fiyat azalışı TH azalır TH değişmez TH artar

34 5.2. Arz Esnekliği Fiyat değişikliği karşısında arz edilen miktarın ne kadar değiştiği arz esnekliği( ) ile ölçülür. = ü ğ ş ü ğ ş = =. 1 1

35 P P P = 1 > 1 < 1 Birim esnek arz Q Esnek arz Q Esnek olmayan arz Q P P = 0 = Q Tam esnek olmayan arz Sonsuz esnek arz Q

36

37 Arz esnekliğine etki eden faktörler 1.Üretim sürecinin karakteristiği ve maliyet yapısı İkamesi kolayca mevcut olan malların arz esnekliği yüksek, ikamesi olmayan malların arz esnekliği düşüktür. Örneğin ;buğday fiyatı düştüğünde çiftçiler buğday arzını azaltıp diğer ürüne yönelebilirler. Bu durumda buğday arzı esnektir denilebilir. Ancak genel olarak tam ürünlerinin fiyatı düşerse çiftçiler sanayi ürünü üretmezler. Yani genel olarak tarım ürünlerinin arz esnekliği düşüktür. 2. Stoklanabilme özelliği ve maliyet yapısı Bir mal kolayca stoklanabiliyorsa ve stoklanma maliyeti az ise arz esnekliği yüksek olur. Kolayca bozulabilen ve stoklanma maliyeti yüksek olan malların arz esnekliği düşük olur.dayanıklı tüketim malların arz esnekliği yüksek,sebze-meyvenin düşüktür.

38 Arz esnekliğine etki eden faktörler 3. Zaman Arz eğrisi üretim şartları ile yakından ilişkilidir. Üretimde zamana göre meydan gelebilecek değişikliklere göre arz esnekliği üç ayrı zaman dilimi açısından incelenebilir. bunlar kısa dönem,çok kısa dönem ve uzun dönem Üreticilerin arzlarını piyasa şartlarına göre ayarlamadığı döneme çok kısa dönem yada piyasa dönemi denir. Bu dönemde arz miktarını değiştirmek mümkün değildir. Balıkçı örneği, balıkçı 20 kg balık yakalasın pazara getirsin,talep çok fiyat yükselir, arz artmaz. Üreticilerin ya da firmaların üretimlerini üretim kapasitesi dahilinde artırabildikleri dönem kısa dönemdir. Bu dönemde arz daha esnektir.%60 kapasiteden %100 çıkmak gibi. Uzun dönem ise yeni yatırımların yapılabildiği dönemdir. Bu dönemde arz esnekliği oldukça yüksektir. Bu dönem ay, yıl gibi kavramlarla ölçülmez

39 P Çok kısa dönem Kısa dönem Uzun dönem Q