İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU NA GÖRE İŞVEREN VE İŞVEREN VEKİLİ KAVRAMLARININ ANALİZİ

Transkript

1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU NA GÖRE İŞVEREN VE İŞVEREN VEKİLİ KAVRAMLARININ ANALİZİ Bünyamin ESEN* 33 I- GİRİŞ tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak aşamalı olarak yürürlüğe girmeye başlayan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile birlikte ülkemiz mevzuatında iş sağlığı ve güvenliği alanında mevzuat tekliği esasına geçilmiş bulunmaktadır. Avrupa Birliği nin 89/391 sayılı Direktifi (EEC, 1989) göz önüne alınarak, AB mevzuatıyla mümkün ölçüde paralellik oluşturacak şekilde tasarlanmıştır bulunan 6331 sayılı Kanun çalışanlara ve işverenlere kapsamlı ve geniş yükümlülükler getirmiş bulunmaktadır (Başbakanlık, 2012) sayılı Kanun, kapsama giren işyerlerinin işverenlerine işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli istihdam etmeyi (6331 s.k., Md. 6); bu çalışanların tam zamanlı istihdam edildiği işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini vermek üzere İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB) kurmayı (6331 s.k., Md. 8/VI) veyahut da işyeri içerisinde bu hizmetleri sağlayacak çalışan bulunmayan durumlarda Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) hizmet satın alma yöntemiyle iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini çalışanlara sunmayı (6331 s.k., Md. 6) zorunlu tutmuştur. Öte yandan Kanunda tanımlanan işveren sorumlulukları bu sayılanlar ile sınırlı olmayıp oldukça geniş ve kapsamlıdır. Kapsamlı yükümlülükler getirilmiş olması 6331 sayılı Kanun yönünden işveren kavramının tanımını oldukça önemli hale getirmiştir. Keza 6331 sayılı Kanun yönünden aranılan sorumluluklar bağlamında aynen işveren gibi kabul edilen işveren vekili kavramı da hukuki sorumlulukların oluşması yönünden önem arz etmektedir. Bu makalede ülkemiz iş sağlığı ve güvenliği hukukunda işveren ve işveren vekili kavramlarının hukuki niteliği açıklanmış, bu kavramların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükler yönünden hangi sonuçlara neden olduğu örneklerle açıklanmıştır. 33 * Sosyal Güvenlik Denetmeni Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi:

2 II SAYILI KANUNDA İŞVEREN VEKİLİ KAVRAMI 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu temel bir prensip olarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak aklın, bilimin, mevzuatın emrettiği her türlü tedbiri almak konusunda işverenleri sorumlu tutmuştur. İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapılması konusunda sorumludur (6331 s.k.: Md. 4). İşveren işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izlemek, denetlemek ve varsa uygunsuzlukların giderilmesini sağlamakla, risk değerlendirmesi yapmakla, çalışana görev verirken kişinin sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önünde tutmakla, yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri almakla yasal olarak zorunlu tutulmuştur (6331 s.k.: Md. 4). Görüldüğü üzere işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yükümlülükleri birinci nitelikli, kapsamlı ve ayrıntılıdır. Bu ise 6331 sayılı Kanun yönünden işveren kavramının tanımını önemli hale getirir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca çalışan istihdam eden gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işveren kabul etmektedir (6331 s. K.: Md. 3). Bu tanıma bakıldığında iş sağlığı ve güvenliği yönünden işveren kavramının oldukça geniş tanımlandığı görülür. Örneklerle açıklayalım: Örnek 1: A Ltd. Şti. unvanlı firma tarafından açılmış bulunan ve İkitelli Organiza Sanayi Bölgesindeki işyeri adresinde faaliyet gösteren demir döküm atölyesi işyerinin işvereni A Ltd. Şti. dir. Örnek 2: Fındık tarlasındaki mahsülü toplamak üzere iş sözleşmesi ile adam çalıştıran çiftçi B. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yönünden çalışan istihdam ettiği sürece işverendir. Örnek 3: Bakkal işleten esnaf C. nin yanında çırak olarak bir kişi çalışmaktadır. Söz konusu esnaf C. çalışan istihdam ettiği sürece İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yönünden işverendir. Örnek 4: 657 sayılı Kanun kapsamında personel çalıştıran Meteoroloji Genel Müdürlüğü 6331 sayılı Kanun yönünden işveren kabul edilir. Örnek 5: D isimli gerçek kişi açtığı dikim atölyesinde beş kişiyi çalıştırmak- 220 KASIM - ARALIK

3 tadır. Ancak ilgili kişi bu çalışanların hiçbirini SGK ya bildirmemiş olup, tümünü sigortasız olarak kayıtdışı istihdam etmektedir. Kişinin çalışanlarını SGK ya bildirip bildirmediğine yahut da çalışanlarının iş hukuku yönünden statüsüne bakılmaksızın D isimli gerçek kişi 6331 sayılı Kanun yönünden işveren kabul edilir. III SAYILI KANUNDA İŞVEREN VE İŞVEREN VEKİLİ KAVRAMI İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun uygulanması yönünden önem arz eden bir diğer kavram da işveren vekili dir sayılı Kanuna göre işveren vekili işveren adına hareket eden ve işin ve işyerinin yönetiminde görev alan kişileri ifade etmektedir. Kanun işveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri aynen işveren gibi kabul edilmektedir (T.C. Yasalar, 2012a: Md. 3/II). Başka bir deyişle, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yönünden işveren vekilleri işveren ile ayni sorumluluklara ve yetkilere sahip kılınmıştır. Altını çizmek gerekir ki, iş sağlığı ve güvenliği hukuku yönünden tanımlanmış bulunan işveren vekili kavramı sosyal güvenlik hukuku yönünden yapılan tanımdan oldukça farklıdır sayılı Kanun 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda olduğu gibi yalnızca işin ve işyerinin bütününden sorumlu kişiyi değil (5510 s.k.: Md ), işin ve işyerinin yönetimde görev alanları işveren vekili kabul etmiştir sayılı Kanunun yaptığı işveren vekili tanımı 4857 sayılı İş Kanunu nda yapılan İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. tanımına ise olduça benzerdir. İşveren vekili kavramının 6331 sayılı Kanun yönünden ifade ettiği anlamı örnekler ile açıklayalım: Örnek 6: Plastik maddeler üretimi yapan M Ltd. Şti. unvanlı tüzel kişiliğe ait fabrikanın Genel Müdürü A işin ve işyerinin bütününden sorumlu olduğundan ötürü sosyal güvenlik hukuku yönünden işveren vekili kabul edilir. Öte yandan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yönünden ise Genel Müdür A ile birlikte işveren adına hareket eden ve işin ve işyerinin yönetiminde görev alan diğer kişiler de (örneğin Personel Müdürü, Üretim Müdürü, Personel Şefi vb.) işveren adına hareket etme şartını sağladıkları sürece işveren vekili kabul edilir. Örnek 7: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın taşra teşkilatı olan İstanbul İl Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nün en üst düzey yönetici olan İl Müdürü 221

4 yanında anılan kamu kurumunun çeşitli birimlerinde görev yapan yöneticiler de 6331 sayılı Kanunun uygulanması yönünden işveren vekili olarak kabul edilir. IV- İŞVEREN VEKİLİ KAVRAMI TANIMININ HUKUKİ SONUÇLARI 6331 sayılı Kanun un işveren vekili kavramını geniş tanımlaması önemsiz bir ayrıntı değildir. İlk bakışta basit bir tanım farklılığı gibi görünen bu durum iş sağlığı ve güvenliği yönünden oluşabilecek sorumluluk unsurlarına etki edebilecek sonuçlar doğurur. Şöyle ki, bu tanım farklılığı, 6331 sayılı Kanun yönünden işverenden aranan tüm hak ve yükümlülüklere işveren vekili niteliğine haiz işyeri yöneticilerinin de muhatap olabilmesini hukuki olarak mümkün hale getirir. Bu ise gerek 6331 sayılı Kanun yönünden uygulanabilecek idari para cezası gibi yaptırımlara muhatap olunması hem de herhangi bir iş kazası veya meslek hastalığı halinde tazminat hukukundan doğan tazmina davaları ile karşı karşıya kalınması yönünden önem arz eder. Karşılaştırma yapmak açısından 4857 sayılı İş Kanunu nun işveren vekilleri ile ilgili olarak İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. hükmünü taşımakta olduğunu hatırlatmak yerinde olacaktır (4857 s.k.:md. 2). Bu yönüyle bakıldığında 6331 sayılı Kanundaki kapsamlı yükümlülük 4857 sayılı İş Kanunu ndaki yükümlülüğe benzer ve paraleldir. Son olarak şunu belirtmek gerekir ki, işin ve işyerinin yönetiminde sorumlu bulunan hemen tüm yöneticilerinin 6331 sayılı Kanun yönünden aynen işveren gibi sorumlu olan işveren vekili kabul edilmesi yasa yapıcı tarafından iş sağlığı ve güvenliğine verilen önemin ve aranılan dikkatin bir göstergesidir. V- SONUÇ 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak aklın, bilimin, mevzuatın emrettiği ve makul bir insandan alınması beklenen her türlü tedbiri almak konusunda işverenleri sorumlu tutmuştur. Kanunun böylesi kapsamlı bir yükümlülük çerçevesi çizmiş olması işveren ve işveren vekili kavramlarını önemli hale getirir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca çalışan istihdam eden gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işveren kabul etmektedir sayılı Kanuna göre işveren vekili ise, işveren 222 KASIM - ARALIK

5 adına hareket eden ve işin ve işyerinin yönetiminde görev alan kişileri ifade etmektedir. Kanun işveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri aynen işveren gibi kabul edilmektedir. Başka bir deyişle, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yönünden işveren vekilleri işveren ile ayni sorumluluklara ve yetkilere sahip kılınmıştır. İş sağlığı ve güvenliği hukuku yönünden tanımlanmış bulunan işveren vekili kavramı sosyal güvenlik hukuku yönünden yapılan tanımdan oldukça farklı ve geniştir sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda işveren vekili işin ve işyerinin bütününden sorumlu kişiyi ifade edecek şekilde dar tanımlanmış iken, 6331 sayılı Kanunda geniş ve kapsamlı tanımlanmıştır sayılı Kanun un işveren vekili kavramını geniş tanımlaması önemsiz bir ayrıntı değildir. Bu tanım farklılığı, 6331 sayılı Kanun yönünden işverenden aranan tüm hak ve yükümlülüklere işveren vekili niteliğine haiz işyeri yöneticilerinin de muhatap olabilmesini hukuki olarak mümkün hale getirir. Bu ise gerek 6331 sayılı Kanun yönünden uygulanabilecek idari para cezası gibi yaptırımlara muhatap olunması hem de herhangi bir iş kazası veya meslek hastalığı halinde tazminat hukukundan doğan tazmina davaları ile karşı karşıya kalınması yönünden önem arz eder. KAYNAKÇA Başbakanlık ( ) İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun Tasarısı, Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü, Sayı: /1613, tarihinde adresinden erişildi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ( ) İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, Ankara: Resmi Gazete (28512 sayılı). EEC (1989) Directive 89/391/EEC, Occupational Safety and Health Framework Directive of 12 June 1989 on the introduction of measures to encourage improvements in the safety and health of workers at work (İşçilerin çalışırken sağlık ve güvenliğindeki gelişmelerin teşvikine ilişkin tedbirlerin alınmasına dair tarih ve 89/391/EEC sayılı Konsey Direktifi). T.C. Yasalar ( ) 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (25134 sayılı). T.C. Yasalar ( ) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). T.C. Yasalar ( ) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. Ankara: (28339 sayılı) 223