DOÇ.DR. FULYA İLÇİN GÖNENÇ

Transkript

1 DOÇ.DR. FULYA İLÇİN GÖNENÇ MEDİPOL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

2 Sağlık mevzuatı ve tıp/sağlık hukuku GENEL BİLGİ - Kanun -Kanun hükmünde kararname (KHK) - Tüzük -Yönetmelik -Yönerge -Genelge (tamim)

3 Doğrudan Sağlık ile ilgili olanlar: *Sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi, dağıtılması ile ilgili yasal düzenlemeler *Sağlık hizmetleri ile ilgili meslekler ve bu mesleklerin yürütülme koşulları ile ilgili yasal düzenlemeler *Sağlık hizmeti veren kurum ve kuruluşların çalışma koşulları ile ilgili yasal düzenlemeler *Bazı tıbbi uygulamalar ile ilgili yasal düzenlemeler *Meslek örgütlerinin kuruluşu ve çalışması ile ilgili yasal düzenlemeler *ilaç üretimi ve dağıtımı satılması ile ilgili düzenlemeler

4 Doğrudan Sağlık ile ilgisi olmayan yasal düzenlemeler *Anayasa * Türk Medeni Kanunu *Ceza Kanunu *Ceza Muhakemesi Kanunu *Uluslararası Sözleşmeler *Yargı uygulaması ve doktrin

5 Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun (1928) Umumi Hıfzısıhha Kanunu (1930) Tıbbi Deontoloji Tüzüğü (1960) Anayasa (1961) Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması Hakkında Kanun (1979) Anayasa (1982) Madde 17 Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Nüfus Planlaması Hakkında Kanun (1983) Hasta Hakları Yönetmeliği (1998)

6 SAĞLIK BAKANLIĞI Hasta Hakları Yönetmeliği (1998) HASTA HAKLARI MEVZUATI Hasta Hakları Uygulama Yönergesi ( /3077 sayılı olur) Hasta Hakları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (8 Mayıs 2014 R.G. sayı 28994)

7 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve İlkeler Amaç Madde 1- Bu Yönetmelik; temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen "hasta hakları"nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin "hasta hakları"ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usül ve esasları düzenlemek amacı ile hazırlanmıştır. (Hasta Hakları Yönetmeliği)

8 HASTA HAKLARI Sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyete uygun olarak yararlanma hakkı Bilgi isteme hakkı Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı Personeli tanıma seçme ve değiştirme hakkı Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım hakkı Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı Ötenazi yasağı

9 Tıbbi Müdahale* Tıp mesleğini icraya yetkili kimseler tarafından, kişinin yaşamını, sağlığını, vücut bütünlüğünü tehdit eden, kişilerin bedensel, fiziksel ya da psikolojik bir hastalığını, eksikliğini teşhis ve tedavi etmek ya da hafifletmek veya böyle bir rahatsızlığı önlemek ya da nüfus planlaması amacıyla gerçekleştirilen her türlü faaliyettir. Tıp bilimince genel kabul görmüş ilke ve esaslara göre uygun olarak gerçekleştirilen, en basit teşhis ve tedavi yöntemlerinden başlayarak en ağır cerrahi müdahalelelere kadar uzanan faaliyettir. -Girişimsel olan (invaziv) ve olmayan (non-invaziv) her türlü müdahale. *Özlem Yenerer Çakmut, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Ceza Hukuku Açısından İncelenmesi,İstanbul 2003, s.24.

10 8 Mayıs 2014 PERŞEMBE Resmî Gazete Sayı : HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK Tıbbi müdahale: Tıp mesleğini icraya yetkili kişiler tarafından uygulanan, sağlığı koruma, hastalıkların teşhis ve tedavisi için ilgili meslekî yükümlülükler ve standartlara uygun olarak tıbbın sınırları içinde gerçekleştirilen fizikî ve ruhî girişimi,

11 *Sözleşme - Vekalet Sözleşmesi - Eser Sözleşmesi * Vekaletsiz İş Görme * Haksız Fiil

12 VEKALET Sözleşmesİ YBK. Madde 502- Vekâlet sözleşmesi, vekilin vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir. Vekâlete ilişkin hükümler, niteliklerine uygun düştükleri ölçüde, bu Kanunda düzenlenmemiş olan işgörme sözleşmelerine de uygulanır. Sözleşme veya teamül varsa vekil, ücrete hak kazanır. ESER SÖZLEŞMESİ YBK. Madde 470- Eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, işsahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.

13

14

15 HEKİMİN HAKSIZ FİİL - SÖZLEŞME İLİŞKİSİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI Sözleşmenin varlığı Sözleşmenin ihlali (Haksız fiil sorumluluğu; HUKUKA AYKIRILIK) Zarar Kusur İlliyet bağı

16 HEKİMİN SÖZLEŞME İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Teşhis ve tedavi yükümlülüğü Sadakat ve özen borcu Sır saklama yükümlülüğü Kayıt tutma yükümlülüğü Aydınlatma yükümlülüğü

17 Sadakat ve Özen Borcu YBK. Madde 506- Vekil, vekâlet borcunu bizzat ifa etmekle yükümlüdür. Ancak vekile yetki verildiği veya durumun zorunlu ya da teamülün mümkün kıldığı hâllerde vekil, işi başkasına yaptırabilir. Vekil üstlendiği iş ve hizmetleri, vekâlet verenin haklı menfaatlerini gözeterek, sadakat ve özenle yürütmekle yükümlüdür. Vekilin özen borcundan doğan sorumluluğunun belirlenmesinde, benzer alanda iş ve hizmetleri üstlenen basiretli bir vekilin göstermesi gereken davranış esas alınır.

18 Tıp alanında bireyin özerkliğine saygı gösterme ilkesinin doğrudan yansıması AYDINLATILMIŞ ONAM alma uygulamasıdır. Aydınlatılmış onam; hastanın kendisine uygulanacak tanı ve tedavi yöntemlerinin kapsamını, yararlarını, olası istenmeyen sonuçlarını; söz konusu yönteme seçenek oluşturabilecek yöntemleri ve onların yapısal ve sonuçsal özelliklerini bilerek bu uygulamalara ilişkin kararlar vermesidir.

19 Aydınlatılmış onam Aydınlatma kavramı Hukuki niteliği Hukuki dayanakları Aydınlatmanın amaçları ve özellikleri Aydınlatmanın yapılışı (icrası) Aydınlatma zamanı - şekli - tarafları Aydınlatmanın konusu (Teşhis ve bulgular, tedavi ve teşhis süreci, sonuçlar, riskler, başarı şansı...) Kapsamı sınırları zorunlu olmadığı haller Aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi -sonuçları Özellik taşıyan tıbbi müdahaleler bakımından aydınlatılmış onam

20 Aydınlatılmış onamın onamın öğeleri Aydınlatmanın öğeleri Onamın öğeleri Bilginin verilmesi Bilginin anlaşılması Gönüllülük Yeterlilik

21 Ulusal mevzuat Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun (1928) Madde 70 Onam alınması konusunda en önemli maddedir (ceza hukuku, özel hukuk) Reşit olmayanların tıbbi uygulamalara tek başlarına onam vermesini engellemektedir. Büyük cerrahi müdahaleler öncesinde alınacak onamın yazılı olması düzenlemesi. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü (1960) Madde 14 Hastaya sağlık durumu ve tedavisi konusunda bilgi verilmesini öngörüyor Aydınlatma açısından önemlidir. Hastanın bilgilendirilmeyeceği bazı halleri düzenlemiştir.

22 Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması Hakkında Kanun (1979) -Yaşayan kişiden organ alınması Aydınlatma zorunluluğu -Yazılılık zorunluluk Ticaret Yasağı -Ölüden Organ ve Doku Alınması Önceden bağışlama -Yakınlarının bağışı - İzinsiz alınabilecek haller Anayasa (1982) Madde 17 Onam olmadan tıbbi araştırmaya tabi tutulmama Tıbbi müdahale dışında beden bütünlüğüne dokunulmaması Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

23 Aydınlatılmış onamın geçerlilik koşulları Rızaya ehliyet (hastanın onam vermeye yetkin olması) Küçükler ve diğer ehliyetsizler Rızanın müdahalede bulunmaya yetkili kişiye yönelmesi Rızanın sağlıklı olması (serbest iradeye dayanması, hukuka ahlaka aykırı olmaması, öngörülen şekilde açıklanması, aydınlatmaya dayanması, iradeyi sakatlayan nedenlerin bulunmaması)

24 Rıza Formu Madde 26 Mevzuatta öngörülen durumlar ile uyuşmazlığa mahal vermesi tıbben muhtemel görülen tıbbi müdahaleler için sağlık kurum ve kuruluşunca 15 inci maddedeki bilgileri içeren rıza formu hazırlanır. Rıza formunda yer alan bilgiler; sözlü olarak hastaya aktarılarak rıza formu hastaya veya kanuni temsilcisine imzalatılır. Rıza formu iki nüsha olarak imza altına alınır ve bir nüshası hastanın dosyasına konulur, diğeri ise hastaya veya kanuni temsilcisine verilir. Acil durumlarda tıbbi müdahalenin hasta tarafından kabul edilmemesi durumunda, bu beyan imzalı olarak alınır, imzadan imtina etmesi halinde durum tutanak altına alınır. Rıza formu bilgilendirmeyi yapan ve tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık meslek mensubu tarafından imzalanır. Verilen bilgilerin doğruluğundan ilgili sağlık meslek mensubu sorumludur. Rıza formları arşiv mevzuatına uygun olarak muhafaza edilir.

25 Bilgilendirmenin Kapsamı (2014) Madde 15 Hastaya; a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, b) Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, ç) Muhtemel komplikasyonları, d) Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, f) Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri, g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir.

26 Hastanın kültürel, toplumsal ve psişik durumuna uygun olarak yapılmalıdır. * Hastanın anlayabileceği dilde * Tıbbi terimlerden uzak * Hastanın anlama kapasitesine uygun * Ortak dil yoksa çeviri yapılmalıdır.

27 Aydınlatmanın kapsamı tıbbi müdahalenin aciliyeti komplikasyon sıklığı ve tipik riskler hastanın özel durumu (bilgi ve anlayış düzeyi) HASTANIN AYDINLATILMA HAKKINDAN VAZGEÇMESİ TEDAVİNİN GEREĞİ OLARAK AYDINLATMANIN SINIRLANMASI Ameliyatın genişletilmesi?

28 Varsayılan rıza Müdahalenin rıza gösterilebilir olması Hastanın konuya ilişkin bir irade açıklamasının bulunmaması Hastanın rızasının alınamıyor olması Gerçek iradeye uygun sonuca ulaşılmaya çalışılması

29 Çağdaş Hukuk sistemi, uygulamalarda hastanın onamının varlığını, hekimin eylemlerinin hukuka uygunluğunun ana unsuru olarak kabul eder. Onam ın alınmaması hukuki ve cezai sorumluluk doğurmaktadır.

30 Madde 42/A Hasta sağlık hizmeti alırken aşağıdaki kurallara uyar: a) Başvurduğu sağlık kurum ve kuruluşunun kural ve uygulamalarına uygun davranır ve katılımcı bir yaklaşımla teşhis ve tedavi ekibinin bir parçası olduğu bilinciyle hareket eder. b) Yakınmalarını, daha önce geçirdiği hastalıkları, gördüğü tedavileri ve tıbbi müdahaleleri, eğer varsa halen kullandığı ilaçları ve sağlığıyla ilgili bilgileri mümkün olduğunca eksiksiz ve doğru olarak verir. c) Hekim tarafından belirlenen sürelerde kontrole gelmeli ve tedavisinin gidişatı hakkında geri bildirimlerde bulunur. ç) Randevu tarih ve saatine uyar ve değişiklikleri ilgili yere bildirir. d) İlgili mevzuata göre öncelik tanınan hastalar ile diğer hastaların ve personelin haklarına saygı gösterir. e) Personele sözlü ve fiziki saldırıya yönelik davranışlarda bulunmaz. f) Haklarının ihlal edildiğini düşündüğünde veya sorun yaşadığında hasta iletişim birimine başvurur.

31 DOÇ.DR. FULYA İLÇİN GÖNENÇ MEDİPOL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ