YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU

Transkript

1 Dr. MEHMET EMİN ÖZGÜL Pamukkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı Öğretim Elemanı YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vii KISALTMALAR...xv GİRİŞ...1 Birinci Bölüm ÖZEL HUKUK AÇISINDAN GENEL OLARAK TIBBİ MÜDAHALE VE YENİ TIBBİ YÖNTEM KAVRAMLARI VE HUKUKİ NİTELİKLERİ 1. TIBBİ MÜDAHALE VE YENİ TIBBİ YÖNTEM KAVRAMLARI...5 I. Tıbbi Müdahale Kavramı...5 II. Yeni Tıbbi Yöntem Kavramı...10 A. Genel Olarak...10 B. Yeni Tıbbi Yöntemlerin, Geleneksel Tıbbi Yöntemler Karşısındaki Durumu...16 C. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Türleri Tedavi Amaçlı Tıbbi Denemeler Bilimsel Amaçlı Tıbbi Denemeler-Klinik Araştırmalar... 24

3 viii 3. İlaç Denemeleri...27 a. Tedavi Amaçlı İlaç Denemeleri aa. Geleneksel İlaçlar bb. Yeni İlaçlar ve Tedavi Amaçlı İlaç Denemeleri...31 b. Bilimsel Amaçlı İlaç Denemeleri- İlaç Klinik Araştırmaları aa. Genel Olarak bb. Bilimsel Amaçlı İlaç Denemelerinde Yalancı İlaç Kullanımı D. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Kaynakları ve Uluslararası Sözleşmeler Antik Zamanlarda ve Eski Modern Bilimde Yeni Tıbbi Yöntemler Yüzyılın Başında Yeni Tıbbi Yöntemler İkinci Dünya Savaşı ve İnsan Üzerinde Denemeler- Nürnberg Kodeksi Yeni Tıbbi Yöntemlere İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Bildirgeler ÖZEL HUKUK AÇISINDAN TIBBİ MÜDAHALE VE YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ...51 I. Sözleşme A. Sözleşmenin İsimlendirilmesi ve Tarafları B. Hekimlik Sözleşmesinin ve Deneme Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Hizmet (İş) Sözleşmesi Olduğu Görüşü Eser(İstisna) Sözleşmesi Olduğu Görüşü Vekâlet Sözleşmesi Olduğu Görüşü Tüketici Sözleşmesi Olduğu Görüşü Kendine Özgü (Sui Generis) Sözleşme Olduğu Görüşü C. Hekimlik Sözleşmesinin Kuruluşu...71 D. Sözleşmenin Yerine Getirileceği Yer...74

4 1. Bağımsız Çalışan Hekim Bakımından Hastanede Uygulanan Tıbbi Müdahaleler ve Yeni Tıbbi Yöntemler Bakımından...75 a. Özel Hastanelerdeki Uygulamalar...76 b. Kamu Hastanelerindeki Uygulamalar E. Hekimlik Sözleşmesinde Tarafların Borçları Hekimin Borçları Hastanın Borçları F. Hekimlik Sözleşmesinde Sorumsuzluk Anlaşması...85 II. Haksız Fiil III. Vekâletsiz İş Görme...91 ix İkinci Bölüm ÖZEL HUKUK AÇISINDAN YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA AYKIRILIĞI VE HUKUKİ KORUNMA MEKANİZMASI 1. YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN UYGULANMASINDA HUKUKA AYKIRILIK HALLERİ...93 I. Genel Olarak Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasıyla İhlal Edilebilen Kişilik Değerleri...93 A. Yaşama ve Sağlık Hakkı Yaşama Hakkı Sağlık Hakkı B. Vücut Bütünlüğü II. İhlal Edilen Kişilik Değerleri Bakımından Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı A. Vücut Bütünlüğünü İhlal Eden Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasının Hukuka Aykırılığı Organ Naklinde Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanması ve Hukuka Aykırılığı...101

5 x a. Tıbbi Müdahale Olarak Organ Nakli b. Organ Nakline İlişkin Hukuki Düzenlemeler aa sayılı Organ Nakli Hakkında Kanun un Kapsamı Dışındaki Organ Nakilleri aaa. Hayvandan İnsana Organ Nakli bbb. Aynı İnsan Üzerinde Organ Nakli bb sayılı Organ Nakli Hakkında Kanun Kapsamındaki Organ Nakilleri c. Tedavi Amaçlı Tıbbi Deneme Niteliğindeki Organ Naklinin Hukuka Aykırılığı d. Bilimsel Amaçlı Tıbbi Deneme Niteliğindeki Organ Naklinin Hukuka Aykırılığı Cinsel Sağlıkla İlgili Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı a. Üreme Yeteneğinin Ortadan Kaldırılmasında Kullanılan Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı b. Gebeliğin Sona Erdirilmesinde Yeni Tıbbi Yöntemlerin Kullanılmasının Hukuka Aykırılığı c. Cinsiyet Değişikliğine Yönelik Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı d. Üremeye Yönelik Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahaleler ve Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Aykırılığı B. Sağlık Hakkını İhlal Edebilen Tıbbi Müdahale ve Yeni Tıbbi Yöntemler Teşhis ve Ameliyat Sonrası Kontrol Faaliyetleri Psikolojik Tedavi Faaliyetleri HUKUKA AYKIRI YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN UYGULANMASINA KARŞI HUKUKİ KORUNMA MEKANİZMASI I. Yeni Tıbbi Yöntemin Yasaklanması veya Askıya Alınması

6 II. Kişiliği Koruyan Davalar III. Tazminat Davaları A. Maddi Tazminat Davası ve Koşulları Hukuka Aykırılık Sözleşmeye Aykırılık Kusur Şartı Zarar Şartı Nedensellik Bağının Bulunması Şartı B. Manevi Tazminat Davası IV. Vekâletsiz İş Görme Davası xi Üçüncü Bölüm YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞUNUN GENEL VE ÖZEL KOŞULLARI 1. YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞUNUN GENEL KOŞULLARI I. Genel Olarak Hukuka Uygunluk Sebepleri A. Rıza B. Üstün Özel Yarar C. Üstün Kamu Yararı D. Kanunun Verdiği Yetki II. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Hukuka Uygunluğunun Koşulları A. Genel Olarak B. Yeni Tıbbi Yöntemin, Tıp Mesleğini Uygulamaya Kanunen Yetkili Kimse Tarafından Kullanılması Hekimlik Diplomasına Sahip Olma Uzmanlık Şartı Tabipler Birliğine Kayıtlı Olma Belirli Cezalara Mahkûm Olmama veya Akıl Hastası Olmama...178

7 xii a. Geçici Olarak Mesleğin İcra Edilememesi b. Sürekli Olarak Mesleğin İcra Edilememesi C. Aydınlatma Genel Olarak Aydınlatma Türleri a. Tedavi Aydınlatması aa. Genel Olarak bb. Teşhise Yönelik Aydınlatma cc. Kullanılan İlaçlar Konusunda Aydınlatma dd. Araç Kullanmama Uyarısı b. Karar Aydınlatması aa. Genel Olarak bb. Karar Aydınlatmasının Türleri aaa. Teşhis Aydınlatması bbb. Süreç Aydınlatması ccc. Alternatifler ve Yeni Tıbbi Yöntemler Konusunda Aydınlatma c. Risk Aydınlatması d. Masraf, Kalite ve Sigorta Konusunda Aydınlatma Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasında Aydınlatma a. Aydınlatılacak Kişi b. Aydınlatma Yükümlüsü c. Aydınlatma Zamanı d. Aydınlatmanın Kapsamı e. Aydınlatmanın Şekli f. Aydınlatmanın Mümkün Olmadığı Durumlar g. Aydınlatma Zorunluluğunun Bulunmadığı Durumlar aa. Aydınlatmadan Vazgeçme bb. Hastanın Bilgisinin Bulunması...224

8 xiii cc. Aydınlatmanın Olumsuz Etkide Bulunması dd. Acil Haller h. Hukuka Aykırı Aydınlatmanın Sonuçları i. Aydınlatmanın İspatı D. Rıza Genel Olarak Rızanın Açıklanması ve Geri Alınması Rıza Vermenin Şekli Rıza Ehliyeti a. Genel Olarak b. Çocuklar ve Akıl Hastaları Üzerinde Uygulanacak Yeni Tıbbi Yöntemlerde Rıza Ehliyeti c. Rıza Ehliyeti Olmayanlarda Kanuni Temsilcinin Rızasının Hukuka Uygunluğu d. Kanuni Temsilcinin Yeni Tıbbi Yöntemin Uygulanmasına Rıza Göstermemesi Rızanın Kapsamı Rızanın Varlığına Rağmen Hukuka Aykırılık Varsayılan Rıza a. Tıbbi Müdahalelerde Varsayılan Rıza b. Ameliyatın Genişletilmesi c. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasında Önceden Açıklanan Rızanın Geçerliliği Rızayı Sakatlayan Haller E. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasında Tıbbi Zorunluluk Genel Olarak Yeni Tıbbi Yöntemler Açısından Tıbbi Zorunluluk Kavramı F. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasında Hekimin Özen Yükümü

9 xiv 2. YENİ TIBBİ YÖNTEMLERİN HUKUKA UYGUNLUĞUNUN ÖZEL KOŞULLARI I. Yeni Tıbbi Yöntemlerin Uygulanmasında Hukuka Uygunluk Sorunu A. Tedavi Amaçlı Tıbbi Denemelerde Hukuka Uygunluk Sorunu B. Bilimsel Amaçlı Tıbbi Denemeler ve İlaç Denemelerinde Hukuka Uygunluk Sorunu II. Etik Kurul İncelemesinden Geçirilmiş Olma Koşulu A. Genel Olarak Etik Kurul Kavramı B. Hukuka Uygunluğun Sağlanmasında Etik Kurulların İşlevleri III. Fayda Risk (Tehlike Yarar) Değerlendirmesinin Yapılmış Olması Koşulu A. KAHY Hükümlerine Göre Fayda Risk Değerlendirmesi B. Helsinki Bildirgesi ve Biyotıp Sözleşmesine Göre Fayda Risk Değerlendirmesi C. Fayda ve Risk Değerlendirmesinde Tehlike ve Tıbbi Savunulabilirlik D. Çocuklar, Kısıtlılar, Gebeler ve Tutuklular Üzerinde Uygulanacak Yeni Tıbbi Yöntemlerde Fayda Risk Değerlendirmesi IV. Gönüllülerin Sigorta Edilmesi Koşulu SONUÇ KAYNAKÇA