KIŞILIK KURAMLARı. Kişilik Nedir? Kime göre?... GİRİŞ Doç. Dr. Halil EKŞİ

Transkript

1 KIŞILIK KURAMLARı GİRİŞ Doç. Dr. Halil EKŞİ Kişilik Nedir? Psikolojide kişilik, kapsamı en geniş kavramlardan biridir. Kişilik kelimesinin bütün teorisyenlerin üzerinde anlaştığı bir tanımlaması yoktur. Her teorisyen kişiliği kendi anladığı biçimde tanımlamıştır Kime göre?... Allport, kişiliğin birbirinden farklı olarak 48 şekilde tanımlandığını tespit etmiştir. Ayrıca kişiliği ifade eden sözcük bulunduğunu ve bunların hiçbirinin tam olarak eş anlamda olmadığını belirlemiştir. 1

2 Birkaç Tanım 1. Kişilik, insanın fikrî, hissî, sosyal ve moral değerlerinin bir sentezidir (Songar, 1986, s.152). 2. Kişinin, işler durumdaki ruhsal, bedensel ve fizyolojik özelliklerinin kendine özgü olan az çok durağan bütünlüğü (Psikoloji Terimleri Sözlüğü,1990, s. 97) 3. Kişilik, bir kimseyi diğerlerinden ayıran manevi genel karakteristiklerin tümüdür (Cole ve Morgan, 1985). Daha açalım Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu bir ilişki biçimi. Bireyin kendine özgü olan,değişik durum ve zamanlarda kalıcı olan duygu düşünce ve davranış örüntüsü. Onu diğerlerinden ayıran, yapılaşmış davranışlar bütünü. Kişinin benzer durumlarda sık sık göstermiş olduğu davranışlar. Kişiliğin hiçliği ya da çokluğundan söz edilemez herkesin kişiliği vardır. Kişilik günden güne ve durumdan duruma değişmemelidir değişirse bir sorun olduğunu düşünürüz. Tanım Kişilik, bir insanın bütün ilgilerinin, tutumlarının, yeteneklerinin, konuşma tarzının, dış görünüşünün ve çevreye uyum biçiminin özelliklerini içeren bir terimdir. Bütün bu özellikler bireyde kendine özgü ve ahenkli bir bütün oluşturur ve kişilik adıaltında onu diğer bireylerden ayırıcı bir niteliğe bürünmüş olur. 2

3 Yapı Kişilik, kalıtsal ve çevresel faktörlerin özgün bir bileşimidir. Kişilik psikologlarını geçmişle bağıntılayan üç soru 1. Ben kimim? 2. İnsanlar nasıl farklılaşır? 3. Geleceğim nasıl olacak? ESKİ ÇAĞ FİLOZOFLARI Thales e (M.Ö ) Göre: Varlığın özü sudur. Empedocles e (M.Ö ) Göre: Varlığın özü dört temel elementtir: Ateş, Hava, Su ve Toprak. Hippocrates e ( B.C.) Göre: Varlığın özü elementlerdir. 3

4 Galen e (M.S ) göre baskın elementler ve kişiliğe etkileri Ateş Toprak Hava Kan Kara Safra Sarı Safra İyimser, neşeli Melankolik Gergin Su Balgam Sakin SICAK KANLI DEĞİ KEN ÜZGÜN SİNİRLİ SAKİN SOĞUK KANLI AYDINLANMA ÇAĞI Descartes ( ) Düşünüyorum, o halde varım!" Dualizm: Zihin / beden ikilemi İnsanlar ve hayvanlar arasındaki farklılıklar Pek çok düşünüre göre ilk psikolog" 19. YÜZYIL Darwin ( ) Seçim Doğal Cinsel Baş yapıtları Türlerin Kökeni (1869) İnsanın Kökeni (1871; Cinsel seleksiyon) İnsan ve hayvanlarda duyguların doğası (1872) Darwin ( ) Ana Katkıları: Karşılaştırmalı psikoloji Gelişim Psikolojisi Fonksiyonaliz m (İşlevselcilik) 4

5 19. YÜZYIL Galton ( ) Bireysel farklılıklara ilişkin ilk çalışma Kalıtsal Üstünlük (1869) İstatistik, korelasyon kavramını ilk bulan Zeka testleri geliştirmeye çalışan Antropometrik Laboratuarı ilk kuran (1884) İlk test laboratuarını kuran Duyusal süreçlerle zeka arasındaki ilişkiyi inceler Çağrışımcılığı oluşturan kişi Psikolojiden (1879) Sonra WILHELM WUNDT UN 1879 DA LEIPZIG DE LABORATUAR KURMASI İLE PSİKOLOJİ BİR BİLİM OLARAK KABUL GÖRÜR. İlk Dalga" 5

6 İkinci Dalga" Üçüncü Dalga KişiliĞE altı Temel KURAMSAl Yaklaşım Psikanalitik Yaklaşım Trait (Ayırıcı Özellik) Kuramları Hümanistik (İnsancıl Yaklaşım) Biyolojik yaklaşım Davranışçı / Sosyal-Öğrenme Yaklaşım Bilişsel Yaklaşım 6

7 KİŞİLİK PSİKOLOJİSİNE KATKIDA BULUNABİLECEK UZMANLIK ALANlARI Karşılaştırmalı biyologlar Yapay zeka çalışanı psikoterapistler Öğrenme stilleri Çalışan eğitim psikoloğu Performansla ilgilenen insan kaynakları uzmanı TEMEL FELSEFİ VARSAYIMLARIN BELİRLENMESİ Kişilik kuramlarındaki farklılıkların, felsefi varsayımlarındaki farklılıklardan kaynaklandığı söylenebilir Özgürlüğe karşı determinizm: İnsanlar davranışlarının ardındaki güdünün farkındadır, davranışlarını kontrol edebilir insanlar iç ya da dış güçlerin etkisi ile davranırlar ve bunun üzerinde ya hiç ya da çok az kontrolleri vardır Doğaya/kalıtıma karşı kazanım: İnsan davranışının üzerinde hangisinin daha etkili olduğu konusunda insanlar farklılık gösterir Biricikliğe karşı evrensellik: İnsanlar biriciktir, diğerleri ile karşılaştırılamaz insanlar özünde çok benzerdir Proaktife karşı tepkisellik: İnsanlar uyaranlara tepki vermek yerine kendi iradeleri ile davranırlar; davranışın kökeni insanın kendisidir. İyimsere karşı kötümser: Kişilikteki değişiklikler yaşam boyu devam eder mi? Eğer insanlar güdülenmiş iseler kişilikleri değişir mi, çevreyi değiştirerek insanlara yardım edebilir miyiz? Diğer görüş ise insan davranışları özünde kalıcıdır ve değişmez 7

8 KİŞİLİK KURAMLARININ KAPSAMASI GEREKEN ALANLAR Yapı: Kişiliğin en temel yapı taşlarını kapsamalıdır Süreç: Güdü de dahil olmak üzere, kişiliğin dinamik boyutları Büyüme ve gelişme: Nasıl her birimiz biricik, birbirimizden farklı oluyoruz Psikopatoloji: Kişilik işlevlerini yerine getirememenin doğası ve nedenleri Değişim: İnsanlar nasıl değişir, neden kimi insanlar değişime dirençlidir ya da değişemez? 8