TÜRK EĞİTİM TARİHİ M.Ö M.S Prof. Dr. Yahya AKYÜZ. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi

Transkript

1 TÜRK EĞİTİM TARİHİ M.Ö M.S Prof. Dr. Yahya AKYÜZ Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Güncelleştirilmiş 30. Baskı Tarihî eğitim öğretim kurumlarına ilişkin yazarın yaptığı 17 resim ile i

2 Prof. Dr. Yahya AKYÜZ TÜRK EĞİTİM TARİHİ M.Ö M.S ISBN Mart 2018, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun ve yazarın yazılı izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, belgeleri, tabloları, resimleri, yorumları, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle aynen ya da değiştirilerek, kısaltılarak, özetlenerek, başka bir dile çevrilerek çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimizi haberdar etmelerini bekliyoruz. Okuyucularımızın bilimsel araştırma ve emek ürünü olan gerçek kitaplara saygı göstereceğine, bandrolsüz, korsan ve fotokopi yapılmış kitapları satın almayacağına inanıyoruz. Onların tüm kitaplara ilişkin sergileyecekleri böyle bir etik davranış bilimsel yayınların gelişmesine katkıda bulunacaktır. Okuyucularımıza, gösterecekleri bu duyarlılık için teşekkür ederiz. Güncelleştirilmiş ve resimlendirilmiş 30. Baskı: Mart 2018 Yazım ve düzenleme: Ahmet Oğuz Akyüz - Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: Hakkı Uslu Dizgi-Grafik Tasarım: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No: 105 Yenimahalle/ANKARA Yayınevi Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Prof. Dr. Yahya AKYÜZ, Çanakkale nin Yenice ilçesi, Hamdibey kasabasında doğdu (1941). Biga Sakarya İlkokulu nu (1953), Biga Ortaokulu nu (1956) ve İstanbul Erkek Lisesi ni (1959) bitirdi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi nden mezun oldu (1963). Fransa da Yüksek Lisans ve Doktora yaptı (1967). Ocak 1968 de Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi ne Asistan olarak girdi de Doçent oldu. Askerlik görevini tarihleri arasında Balıkesir de ve Bursa Işıklar Askerî Lisesi nde yaptı. Nisan 1980 de Profesör oldu. Yahya AKYÜZ ün Türk eğitim tarihi ile ilgili ilk kitabı 1966 da Fransa da yayımlanmıştır. O zamandan beri esas olarak Türk eğitim tarihi ile inkılâp tarihi alanında araştırmalar yapıyor. Yahya AKYÜZ, öğretim yılında ABD de University of Central Florida Eğitim Fakültesi nde Misafir Profesör olarak bulunmuş, araştırmalar ve yayınlar yapmıştır Kasım ve Aralık aylarında Tokyo University of Foreign Studies in daveti üzerine Türkçe Bölümü nde Japon öğrencilere Türk inkılâp ve eğitim tarihi konularında dersler ve konferanslar vermiştir. Yahya AKYÜZ Aralık 2008 de emekli olmuştur. Yahya AKYÜZ, Türk eğitim tarihi alanındaki araştırmalarına 1964 te başlamış ve 50 yıldır kesintisiz çalışmaktadır. Ayrıca emekli oluncaya kadar Eğitim Bilimleri Fakültesi nde 41 yıl lisans ve lisansüstü düzeyde Türk Eğitim Tarihi dersi ile bu alanla ilgili dersler okutmuş, binlerce eğitimcinin yetişmesinde emeği geçmiştir. Öte yandan çok önemli arşiv belgeleri ve ciddi, özgün araştırma makaleleri yayınlamış, ulusal ve uluslararası pek çok sempozyuma katılarak bilimsel bildiriler sunmuş, konferanslar vermiş, TV programlarında Türk eğitim tarihinin çeşitli konularında kamuoyunu aydınlatmaya çalışmıştır. Onun Türk Eğitim Tarihi kitabı böyle bir çalışma ve araştırma ile öğretimin, bilimsel ve akademik birikimin ürünüdür. Mart 2018 de bu kitabın 30. Baskısı yapılmıştır. O nun çok önemli bir kitabı da Türkiye de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri ( ) başlığını taşımaktadır. (Ankara, 2012, 543s. Pegem-Akademi Yay.) Yahya AKYÜZ ün Balkan ve Çanakkale Savaşları ile Millî Mücadele konularında da son derece önemli araştırmaları ve kitapları vardır. Yahya AKYÜZ ün 7 kitabı ve 190 araştırma makalesi vardır. 15 Doktora ve 30 Yüksek Lisans Tezi nin danışmanlığını yapmıştır. Yahya AKYÜZ, ayrıca, çevre sorunlarına ve bu konuda öğrencilerin ve toplumun bilinçlendirilmesine duyarlıdır. Bu alanda hem yayın yapmakta, hem de Ayaş ın Ilıca Köyü nde 1993 ten beri bir köy korusu oluşturmak amacıyla köylülerle beraber çaba harcamaktadır. Yahya AKYÜZ, İstanbul da lise öğrencisi iken yaz tatillerinde bir hattattan geleneksel hat sanatı dersleri almıştır. Ayrıca, yıllardır karakalem ve suluboya resim çalışmaktadır. Bir suluboya resmi ABD Orlando da University of Central Florida Eğitim Fakültesi (College of Education) Dergisi nin kapak resmi olarak yayımlanmıştır (Vol.5, 2005). Türk Eğitim Tarihi başlıklı kitabında ve OTAM Dergisi nde de yayımlanmış belgesel resimleri vardır. iii

4 Saygı duyduğum M. Sadullah ÖZTÜRK Beyefendi nin Anısına iv

5 ÖNSÖZ KİTABA VE TÜRK EĞİTİM TARİHİNE İLİŞKİN ÖNEMLİ AÇIKLAMALAR Bu kitap, ilk kez 1982'de basılmıştır. Bu alanda çeşitli ve değerli araştırmalar var ve yapılmakta ise de, halen, kitabımızın temel özelliği olan, eğitimimizi zaman ve konu bütünlüğü içinde ele alıp analiz ve sentezlere gitme, geçmişle günümüz arasında bağlantılar kurma ve dersler çıkarma niteliğine sahip, kapsamlı ve aynı adı taşıyan bir başka kitap bulunmamaktadır. Ayrıca bu yalnızca Türk Eğitim Tarihi alanında bir ders kitabı değil, Türk milletinin üç bin yıllık insan yetiştirme düzenini ve bundaki dönüşümleri eleştirel bir gözle araştırıp değerlendiren, her düzeydeki araştırmacı ve okuyuculara da hitap eden bir fikir eseridir. Okuyuculara kitabımızı ve Türk Eğitim Tarihine yaptığı özgün katkıları değerlendirmelerinde ışık tutabilmek için onun temel özelliklerini maddeler halinde kısaca belirtmeyi gerekli görüyoruz: 1. Kitabın Türk Eğitim Tarihi ile ilgili temel bilgilerin tümünü kapsaması amaçlanmış, böylece, zaman bakımından, Tarihimizin en eski dönemlerinden günümüze, başka deyişle M.Ö den M.S e kadar geçen üç bin yıllık bir süre içinde muhteva bakımından en geniş anlamda eğitimle ilgili kurum, olay, düşünce, deneyim ve bunların gelişmeleri incelenmiştir. Böylece kitabın temel özelliği, eğitimimizi zaman ve konu bütünlüğü içinde ele alıp, birçok yerde fikir ve olayların günümüzle bağlantılarını ve sonuçlarını ortaya koymasıdır. Başka deyişle, ilk kez, Türk Eğitim Tarihinin konularının tarihî süreklilik ve bütünlük içinde belirlenmesine, bunların açıklanıp yorumlanmasına ve günümüzle ilişkilerinin kurulmasına gidilmiştir. Kitabımızın bu temel özelliğini başka ifadelerle şöyle açıklayabiliriz: Kitabımız yalnızca, geçmişten günümüze eğitimdeki olayları ve gelişmeleri vermekle yetinmemekte, bir Anadolu kiliminin örgüsü gibi, olayların ve gelişmelerin hem dönemleriyle, hem birbiriyle, hem de sonraki dönemlerle ilişkilerini, etkileşimi ve yorumunu, önemini eleştirel bir gözle ortaya koymaya çalışmaktadır. Kitabımızın bu özelliğine en güzel örneklerden biri, soru 150 de incelediğimiz şu güncel konuda görülebilir: Türkiye nin Avrupa Birliğine girme çabaları ve küreselleşme Türk eğitim tarihi açısından nasıl değerlendirilebilir? Bunların Türk eğitimine etkileri nelerdir? Bu konu, Osmanlının Avrupa ya yönelişinden 2006 da Türkiye Cumhuriyeti nin AB ne girme çabalarına kadar eğitim-siyaset-ekonomi-yenileşme boyutları açısından ve tarihî gelişim süreci içinde işlenmiş, geçmişle bugün arasında benzerlikler ve bugün ortaya çıkan dersler açıklanmıştır. Okuyucu, böyle bir konunun Türk eğitim tarihi açısından ilk kez dile getirildiğini ve incelememizin bir fikir yazısı niteliği taşıdığını da görecektir. v

6 2. Konular sorular halinde belirlenerek işlenmiştir. Kısmen Sokrat'ın öğretim yöntemine benzeyen ve öğrenciye bir konuyu öğretme bakımından geçerli olan bu yöntem, çok geniş ve dağınık alanların incelenmesinde de işe yarar görünmektedir. 3. Yararlanılan kaynakların tümü, ayrıntılı olarak verilerek hem okuyucunun kaynaklara ilişkin geniş ölçüde bilgilendirilmesi sağlanmış, hem de bilimsel araştırma yönteminin gereği titizlikle yapılmıştır. 4. Bir devlet ya da dönemdeki eğitim ele alınmadan önce, kısaca tarihî ve siyasî açıklamalar yapılmış, sonra, eğitimin temel özellikleri maddeler halinde gösterilmiş, böylece konuya önce kuşbakışı bir yaklaşıma gidilmiştir. Daha sonra da devlet ya da dönemin özelliklerine göre çeşitli eğitim konularına geçilmiş, bunlar da mantıkî bir düzen içinde, önce örgün, sonra yaygın eğitimle ilgili olarak sıralanıp ele alınmıştır. 5. Kitaba, bizim hazırladığımız ve Hakkı Uslu nun çizdiği Asya'da eski Türk devlet ve toplumlarını, bölgeleri, kentlerini gösteren özgün bir harita konmuştur. 6. Eğitim tarihimizin bazı önemli ve özgün belgelerinin metin içinde klişeleri verilerek okuyucunun bunlarla doğrudan ve görsel teması sağlanmıştır. 7. Atatürk'ün 1930'da Samsun Orta Okulunda girdiği bir derse ilişkin çok anlamlı bir fotoğraf verilmiştir. 8. Dilin ve anlatımın açık, sade ve akıcı olmasına, mümkün oldukça yabancı kelime kullanılmamasına özen gösterilmiştir. Ülkemizde bazen rastlanan bir eser anlaşılmıyorsa bilimsel olduğu içindir gibi bir görüş çok yanlıştır. Bizim inancımıza göre, en karmaşık konular bile iyi incelenirse, Türkçeyi özenle kullanma sorumluluğu taşınırsa ve açık yazmak için çaba harcanırsa berrak ve sade yazılabilir. Asıl zor olan budur ve böyle bir anlatıma ulaşmak amaçlanmalıdır. Eskiden buna başarılması çok zor olan kolaylık (sehl-i mümteni) denirdi. 9. Bir bilim dalının gelişmesinde, ilgili terimlerin belirlenmesi, açıklanması çok önem taşır. Bu düşünceden hareketle, eski eğitim terimlerimiz, ilk kez, Türk Eğitim Tarihi Terimleri Sözlüğü başlığı altında kitabın sonunda toplanıp açıklanmıştır. Bu sözlük, gerek kitabımızın, gerek eski eğitim metinlerinin anlaşılmasında okuyucuya çok yardımcı olacaktır. 10. Eğitim Tarihimizdeki gelişmeler, bazı önemli siyasî gelişmelerle ilişkili olarak Zaman Çizgisi başlığı altında tablo halinde verilmiştir. Bu tablo da bu haliyle ilk kez yapılmaktadır. 11. Eğitim Tarihimizde fikir, düşünce, kurumsal gelişme, uygulama alanında çok önemli bir tecrübe birikimi vardır. Bu birikimin olumlu, olumsuz, dikkate değer ya da pek değer taşımayan yönleri bulunmaktadır. Kitabımızda bu zengin birikimi eleştirel bir gözle değerlendirip tartışarak öğrenci ve okuyuculara tanıtmak, onlara Eğitim Tarihimizin değerini göstererek bu alanda ve millî eğitimimizi geliştirme yolunda araştırma zevki vermek, bağımsız yaşama özelliğimizle ilgili geçmişten gelen dersleri göstermek de amaçlanmıştır. vi

7 12. Kitabımızda 2006 daki 10. baskısından itibaren yaptığımız 1 suluboya resim yer almaktaydı: Edirne de II. Bayezid Darüşşifası. Bunun kimi ressamların ve okuyucularımızın beğenisini kazanması üzerine 19. baskıda tarihî eğitim öğretim kurumlarımıza ilişkin yaptığımız 10 resim sunmuştuk. 30. Baskıda ise 17 resim yer almaktadır. Bu amatörce çalışmalarımız bizim Türk eğitim tarihi ile ne kadar özdeşleştiğimizi de göstermektedir. Böylece bir ilk daha gerçekleşmiştir: İlk kez Türk Eğitim Tarihi başlıklı, kendine özgü özellikleri bulunan bir kitap yazmamızın yanında, bu kitap ilk kez yazarı tarafından yapılan tarihî eğitim öğretim kurumlarımıza ilişkin resimlerle okuyuculara sunulmuştur. 13. Her baskıda kitabın güncelleştirilip yeni araştırmalarla zenginleştirilmesi onun bir başka özelliğidir. Böyle olunca da kitabın hacmi giderek artmaktadır. Ancak bu doğaldır: En eski tarihlerden günümüze kadar eğitimsel fikir, düşünce, kurum ve tecrübelerimizi ve bunlardan çıkan dersleri konu alması, bugünkü eğitim sorunlarını çözmekte bize ışık tutması gereken Türk Eğitim Tarihi gibi geniş kapsamlı ve çok önemli bir ders, Üniversite düzeyinde, basit ve niteliksiz bir kitap veya teksir, kısa notlar ve birkaç fotokopi ile okutulup öğretilemez. Bu asla doğru ve yararlı olmaz. Böylesine önemli bir konu, ciddî, sistemli, bilimsel olarak ele alınırsa yararlı olabilir. Kitabımızda bu amaçlanmaktadır. Öğrenciler ayrıca, başka ciddî ve bilimsel kitapları da araştırıp okumalıdırlar. 14. Her baskıda, kitabın tümü tekrar tekrar gözden geçirilmektedir. Az yukarıda, kitabın sürekli güncelleştirilip yeni araştırmalarla zenginleştirildiği şeklinde belirtilen özelliğine gelince: Bir baskıdan ötekine gidilirken, bu arada yapılan ciddî yayınlar, doktora tezleri vs. ve kendi yayınlarımız özetle değerlendirilmektedir. 15. Türk eğitim tarihi alanında gittikçe artan değerli araştırmalar yapıldığını görmekteyiz. Ancak şöyle bir durum da gözleniyor: Türk eğitim tarihi 2006 dan itibaren tekrar programlara girmeye başlayınca bu dersin kitabına ihtiyaç arttı. Yayınevlerinin teşviki ile bir araya gelen genç öğretim elemanları bir editörün başkanlığında ders kitapları yazdılar. Ancak bir ders kitabı yazmak sanıldığı kadar kolay değildir. Bu, büyük bir bilimsel birikimi, yıllarca araştırma, yayın ve öğretim yapmayı gerektirir. Özetle, iyi bir ders kitabı, bir öğretim üyesinin olgunluk döneminde verebileceği bir üründür 16. Eğitim Bilimleri ile Eğitim Fakültelerinin amacı, öğrencilere çeşitli eğitim bilgileri kazandırmakla sınırlı kalamaz. Öğrencilere, Türkiye'nin ve Türk dünyasının eğitim sorunlarını tarihî derinlik ve bütünlük içinde kavratmaya çalışmak ve onları, geçmiş tecrübelerden ders alarak çözüm arayışlarına yöneltmek de gerekir. Oysa, eğitimimiz, zaman ve konu bütünlüğü içinde en geniş biçimde incelenmez, öğrenilmez ve algılanmazsa, eğitimimizi bugün geliştirmek için yeni fikirler üretilemez. Bu da ancak Türk Eğitim Tarihi dersinin yardımı ile sağlanabilir. Kitabımızın temel amacı budur. Bu nedenle, sözü geçen Fakültelerde ve onların tüm Bölümlerinde böyle bir dersin okutulması gereklidir. Biz, her geçen gün Türk Eğitim Tarihinin öneminin daha çok anlaşılması gerektiğine inanıyor, kitabımızın ve çalışmalarımızın bunda payı olacağını düşünüyoruz. Ancak YÖK, 4 Kasım 1997 tarihli Eğitim Fakültelerinin "yeniden yapılandırılması" programlarında Türk Eğitim Tarihi dersine yer vermemiştir (Bu konunun değerlendirilmesi kitabımızın SONUÇ kısmında yapılmıştır). O tarihten beri, gerek bilimsel sempozyumlarda, gerek makalelerimizde Türk Eğitim Tarihi dersinin mutlaka vii

8 ve zorunlu olarak okutulması gerektiği gerekçeleriyle tarafımızdan birçok kez açıklanmış ve savunulmuştur. Nihayet YÖK ün Mart 2006 da başlattığı Eğitim Fakültelerindeki programların güncelleştirilmesi çalışmalarında bu ders bazı programlara tekrar alınmıştır (Temmuz 2006). Ayrıca seçimlik dersler içinde de daha yaygın bir açılma imkânına kavuşmuştur. 17. Kitabımızın, Türk Eğitim Tarihi dersi yanında, Türk Tarihi ve Kültürü, İnkılâp Tarihi, Türk Eğitim Sistemi, Eğitim Bilimine Giriş, Eğitim Hukuku ve Yönetimi, Türk Eğitim Düşünürleri gibi dersler ve konularda da Eğitim Fakülteleri öğrencilerine, ayrıca tüm öğrenci, öğretmen, aydın, yazar, araştırmacı ve devlet adamlarına da yararlı olacağına inanıyoruz. Kitabımızın 30. Baskısını özenle gerçekleştiren Pegem Akademi yöneticileri Servet SARIKAYA ve Gürsel AVCI'ya, ayrıca Ayrıntı Basımevi nin değerli çalışanlarına içten teşekkür ederim. Ankara, Mart 2018 Prof. Dr. Yahya AKYÜZ Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi 1. Baskı : 1982 Eğitim Bilimleri Fakültesi Yay. 4. Baskı : 1993 (Gözden Geçirilmiş) İstanbul Kültür Koleji Yay. 7. Baskı : 1999 (Gözden Geçirilmiş) ALFA Basım Yayım Dağıtım. San Baskılar 27. Baskı 29. Baskı 30. Baskı : : : : (Gözden Geçirilmiş) (Gözden Geçirilmiş) (Güncelleştirilmiş) (Güncelleştirilmiş) Pegem Akademi Yayıncılık Pegem Akademi Yayıncılık Pegem Akademi Yayıncılık Pegem Akademi Yayıncılık viii

9 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ: KİTABA ve TÜRK EĞİTİM TARİHİNE İLİŞKİN ÖNEMLİ ix Sayfa AÇIKLAMALAR... V GİRİŞ 1. Türk eğitim tarihinin amacı nedir? Türk eğitim tarihi ne zaman başlar, hangi dönemlere ayrılır, hangi konuları kapsar? Türk eğitim tarihini araştırmak ve öğrenmek neye yarar? Türk eğitim tarihinin temel kaynakları nelerdir?... 1 I. KISIM TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMALARINDAN ÖNCE * Dönemin eğitiminin temel özellikleri... 5 HUNLAR 2. Hunlarda eğitim hakkında neler biliyoruz?... 6 GÖKTÜRKLER 3. Göktürklerde eğitim hakkında neler biliyoruz? Orhun Anıtlarının Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? UYGURLAR 4. Uygurlarda eğitim hakkında neler biliyoruz? Eski Türklerin eğitimi başka kültürlerden etkilenmiş midir? Eski Türklerde öğretim araç gereçleri nelerdi? Matbaa biliniyor muydu? II. KISIM TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMALARINDAN SONRA * Dönemin eğitiminin genel özellikleri I. BÖLÜM İÇ ASYA MÜSLÜMAN TÜRKLERİ, KARAHANLILAR * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Karahanlılarda eğitim, medreseler ve öğretimleri hakkında neler biliyoruz? Farabi'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? İbni Sina'nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Balasagunlu Yusuf'un Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Kaşgarlı Mahmut'un Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ahmet Yesevî ve Edip Ahmet bin Mahmut Yüknekî'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir?... 38

10 II. BÖLÜM SELÇUKLULAR, ANADOLU BEYLİKLERİ * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Selçuklularda eğitim hakkında neler biliyoruz? Anadolu Selçukluları ve Beyliklerindeki başlıca medreseler hangileridir? Selçuklularla çağdaş Avrupa'da eğitimin durumu nedir? Ahilik ve Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Nizamülmülk'ün Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Mevlâna Celâlettin'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Âşık Paşa'nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Nasrettin Hocanın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? III. BÖLÜM OSMANLILAR * Dönemin eğitiminin genel özellikleri A) KURULUŞTAN EĞİTİMDE İLK YENİLEŞME HAREKETLERİNE KADAR ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Osmanlıların ilk dönemleri ile, onlarla çağdaş beyliklerde ve Türk Devletlerinde eğitim hakkında neler biliyoruz? Fatih ve Süleymaniye medreselerinin kuruluş ve öğretim düzeni nasıldır? Klâsik Osmanlı medrese düzeni nasıldır? Okutulan bilimler nelerdir? Avrupa'da yüzyıllarda üniversiteler ve bilim, Osmanlılara göre neden ve nasıl farklı bir gelişme göstermiştir? Meslek ve ihtisas medreseleri nelerdir? Medreselerin toplumdaki etkinliği nasıl ortaya çıkıyordu? Medreselerin bozulma nedenleri ve bozulma biçimleri nelerdir? Medreselerin ıslahına çalışılmış mıdır? Medrese sisteminin 20. yüzyıl eğitim düşüncesi ile karşılaştırılabilecek yönleri var mıdır? Osmanlılarda ilköğretim nasıldı? Osmanlılarda sıbyan mektebi öğretmenleri nasıl yetişiyor ve toplumu nasıl etkiliyorlardı? x

11 31. Osmanlılarda saray eğitim ve öğretim kurumları nelerdir? Osmanlı hükümdarları nasıl yetişiyordu? Osmanlılarda askerî eğitim ve öğretim kurumları nelerdir? Osmanlılarda azınlık ve yabancı okulları nelerdir? Osmanlılarda memur yetiştiren kurumlar nelerdir? Osmanlılarda halk eğitimi çalışmaları nelerdir? Osmanlılarda eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldı? Vakıfların Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Kabusname'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Gülistan ve Bostan'ın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Amasyalı Hüseyinoğlu Ali'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Hacı Bayram Velî, Yazıcıoğlu Mehmet ve Ahmet'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Kınalızade Ali'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Kâtip Çelebi'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Mustafa Âli ve Koçi Beyin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Lütfi Paşa, Naimâ, Sarı Mehmet Paşa nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Nabi'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Osmanlılarda matbaanın kuruluşu nasıl gerçekleşmiştir? Matbaanın ve İbrahim Müteferrika'nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? B) EĞİTİMDE İLK YENİLEŞME HAREKETLERİ DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Yenileşme döneminde açılan askerî okullar nelerdir? Yenileşme döneminde açılan sivil okullar nelerdir? Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi nedir? İlköğretim zorunluluğu nasıl getirilmiştir? Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa nın eğitim ıslahatı nedir? Bunun Osmanlı hükümeti üzerinde etkisi olmuş mudur? Avrupa'ya öğrenci gönderilmesi ve bunun toplumdaki etkileri nelerdir? Sümbülzade Vehbi'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? xi

12 C) TANZİMAT DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Tanzimat döneminde eğitimde yenileşmenin dayanakları nelerdir? Tanzimat döneminde ilköğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Tanzimat döneminde orta öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Tanzimat döneminde yüksek öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Tanzimat döneminde meslekî ve teknik eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Tanzimat döneminde özel öğretim, azınlık ve yabancı okulların durumu nedir? Tanzimat döneminde öğretmen yetiştirme politikası ve çabaları nelerdir? Tanzimattan sonra okullara giren müsbet bilim dersleri ile geleneksel dinî derslerde öğrenciler çelişkili biçimde etkilenmiş midir? Tanzimat döneminde eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldır? Tanzimat döneminde bazı devlet adamlarının eğitimin gelişmesine katkıları nelerdir? Tanzimat döneminde halk eğitimi çalışmaları nelerdir? Ziya Paşa ve Ebüzziya Tevfik'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Namık Kemal'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ali Suavî'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Selim Sabit Efendi nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Usûl-i cedîd hareketi nedir? Yeni eğitim görüşleri ve öğretim yöntemleri ile ilgili ilk kitaplar nelerdir? Türk eğitim tarihinde okul binaları ve başlıca öğretim araç gereçlerinin gelişimi nasıl olmuştur? D) I.MEŞRUTİYET DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Kanun-i Esasî'de eğitimle ilgili hükümler nelerdir? E) MUTLAKIYET DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Mutlakıyet döneminde ilköğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Mutlakıyet döneminde orta öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? xii

13 78. Mutlakıyet döneminde yüksek öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Mutlakıyet döneminde meslekî ve teknik eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Mutlakıyet döneminde özel öğretim, azınlık ve yabancı okulların durumu nedir? Mutlakıyet döneminde özel eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Mutlakıyet döneminde öğretmen yetiştirme politikası ve çabaları nelerdir? Mutlakıyet döneminde eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldır? Yönetimin okullara, programlara, öğretmenlere müdahaleleri nelerdir? Mutlakıyet döneminde Maarif Nezaretinin kitap yasaklanmasına ilişkin girişimleri nelerdir? Gizli hürriyet hareketlerine katılan ve çevrelerine yeni fikirler aşılayan öğretmenler kimlerdir? Atatürk Mutlakıyet dönemi öğretmenleri için ne demiştir ve O'nu yetiştiren başlıca öğretmenler kimlerdir? Münif Paşa nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Sait Paşa nın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ahmet Mithat Efendi nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ahmet Rıza Bey in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? F) II.MEŞRUTİYET DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Meşrutiyet döneminde okul öncesi eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde ilköğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde orta öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde yüksek öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde meslekî ve teknik eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde özel öğretim, azınlık ve yabancı okulların durumu nedir? Meşrutiyet döneminde özel eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Meşrutiyet döneminde öğretmen yetiştirme politikası ve çabaları nelerdir? Meşrutiyet döneminde medreselerin ıslahı çalışmaları nelerdir? Meşrutiyet döneminde eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldır? xiii

14 101. Öğretmenler ilk kez ne zaman meslek örgütleri kurmuşlardır ve bunların etkinliği nedir? Meşrutiyet döneminde öğretmenlerin çıkardığı başlıca meslekî dergiler nelerdir? Balkan ve I.Dünya Savaşlarının Türk eğitim tarihindeki etkileri ne olmuştur? Meşrutiyet döneminde köy eğitimi için ileri sürülen fikirler nelerdir? Meşrutiyet döneminde halk eğitimi çalışmaları nelerdir? Emrullah Efendi nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Satı Beyin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Tevfik Fikret'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ethem Nejat'ın Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Mehmet Âkif'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ziya Gökalp'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Ömer Seyfettin'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Prens Sabahattin'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? İsmail Hakkı Baltacıoğlu'nun Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? IV. BÖLÜM KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ( ) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Millî uyanış ve örgütlenmeye öğretmenlerin katkısı ne olmuştur? Cephede öğretmenlerin etkisi ne olmuştur? İşgal altındaki bölgelerde okul ve öğretmenlerin durumu nedir? Kurtuluş Savaşı döneminde eğitimde kurtuluş bilinci nasıl görülür? Kurtuluş Savaşı döneminde eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldır? Maarif Kongresi ve önemi nedir? Kurtuluş Savaşı döneminde azınlık ve yabancı okulların durumu nedir? Kurtuluş Savaşı döneminde halk eğitimi çalışmaları nelerdir? Kâzım Karabekir'in Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? xiv

15 V. BÖLÜM TÜRKİYE CUMHURİYETİ (1923'ten sonraki dönem) * Dönemin eğitiminin temel özellikleri Tevhid-i Tedrisat nedir? Cumhuriyet döneminde eğitimin resmî temel amaçları ve ilkeleri nelerdir? Atatürk'ün Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Yazı, dil, tarih ve kültür inkılâplarının eğitimimizdeki yeri nedir? Cumhuriyet döneminde okul öncesi eğitiminde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde ilköğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde orta öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde yüksek öğretimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde meslekî ve teknik eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde özel öğretim, azınlık ve yabancı okulların durumu nedir? Özel dersanelerin eğitimimizdeki yeri nedir? Cumhuriyet döneminde özel eğitimde yenilik ve gelişmeler nelerdir? Cumhuriyet döneminde öğretmen yetiştirme politikası ve çabaları nelerdir? Köy Enstitülerinin kuruluşu, programları ve çalışmaları nasıldır? Köy Enstitülerinin ve yetiştirdiği öğretmenlerin etkileri ne olmuştur? Karma eğitim ne zaman ve nasıl gerçekleşmiştir? Cumhuriyet döneminde eğitimin idarî teşkilâtlanması nasıldır? Cumhuriyet döneminde heyet-i ilmiyeler, eğitim şûraları ve ele aldıkları temel konular nelerdir? Cumhuriyet döneminde halk eğitimi çalışmaları nelerdir? Cumhuriyet döneminde yabancı uzmanların Türk eğitimi ile ilgili raporları nelerdir ve bunların etkisi ne olmuştur? Cumhuriyet dönemindeki başlıca eğitimciler kimlerdir? Eğitim bilimi ve akımlarındaki gelişmeler nelerdir? Mustafa Necati'nin Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? xv

16 146. Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç un Türk eğitim tarihindeki yeri nedir? Eylül 1980 rejiminin eğitim ve öğretmenler konusundaki görüşleri ve istekleri nelerdi? Cumhuriyet döneminin gelişim çizgisi içinde ve bugün başlıca eğitim ve öğretmen sorunları nelerdir? Öğretimde ezbercilik nedir? Kaynakları nelerdir? Türkiye nin Avrupa Birliğine girme çabaları ve küreselleşme Türk eğitim tarihi açısından nasıl değerlendirilebilir? Bunların Türk eğitimine etkileri nelerdir? VI. BÖLÜM GÜNÜMÜZÜN ÇEŞİTLİ TÜRK TOPLUMLARI VE DEVLETLERİNDE EĞİTİMİN TARİHİNE BİR BAKIŞ 151. Çeşitli Türk Toplumları ve yeni Türk Devletlerinin eğitim tarihleri nasıl bir gelişme göstermiştir? SONUÇ 152. Türk eğitim tarihinin genel bir değerlendirilmesi nasıl yapılabilir ve bu tarihten bugün için ne gibi temel dersler çıkarılabilir? ABSTRACT THE HISTORY OF TURKISH EDUCATION (1000 B.C.-A.D.2018) ZAMAN ÇİZGİSİ 153. Türk eğitim tarihindeki başlıca olaylar, gelişmeler zaman çizgisi üzerinde nasıl gösterilebilir? KAYNAKLAR TÜRK EĞİTİM TARİHİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ KONU DİZİNİ KİŞİ ADLARI DİZİNİ xvi

17 Belge No BELGELER Sayfa 1. Asya'da eski Türk Devletleri Atatürk Samsun Orta Mektebinde bir Tarih dersinde (1930) tarihli bir Avrupa gravüründe Hipokrat, Galenos ve İbni Sina Bursa medreselerinde disiplin alanında bozulma ve bazı kişilerin cezalandırılmaları ile ilgili bir belge (1794) Padişah II.Mahmut'un İstanbul sıbyan mektepleri öğrencilerine bahşiş verilmesi ile ilgili fermanı (1809) Tarîku l Edeb'ten bir sayfa (1453) Darülmuallimîn Nizamnamesi (1851) Darülmuallimîn Nizamnamesi ile ilgili açıklayıcı yazı (1851) 'de Darülmuallimîn-i Rüşdî ve Mülkiye Mektebinin dersleri Darülmuallimîn öğrencilerinin Sadarete verdikleri şikâyet dilekçesi Kamış kalemi açma ve yazarken tutma yöntemini açıklayan bir belge ( ) II. Meşrutiyet döneminde Edremit İdadîsinde verilmiş bir Âferin ödül kâğıdı (1917) Maarif Nazırı Zühtü Paşanın Protestan okulları hakkında Abdülhamit'e sunduğu tezkere'den bir kısım (1893) Maarif Nazırı Haşim Paşanın imzasını taşıyan, ders programları konusunda Saraya yazılmış bir belge (1906) II. Meşrutiyet dönemi başında Manisa İdadîsinde verilmiş bir Şehadetname (1910) Kasım 1914'te, İstanbul'da bir azınlık okulu hakkında ilân 'te bir kahvehane ve Üniversiteye giremeyen öğrenciler Asya'da bağımsızlıklarına kavuşan yeni Türk Devletleri Bir öğrencinin Türk Eğitim Tarihi ne ilişkin görüşleri Bir öğrencinin Türk Eğitim Tarihi ne ilişkin görüşleri Bir Profesörün Türk Eğitim Tarihi ne ilişkin görüşleri Bir Yrd. Doçentin Türk Eğitim Tarihi ne ilişkin görüşleri Bir Profesörün Türk Eğitim Tarihi ne ilişkin görüşleri Yazarın yaptığı resimler... Kitabın sonunda xvii

18 TABLOLAR Tablo No Sayfa 1. Bağdat Nizamiye medreselerinin dersleri Anadolu Selçuklularında ve Beyliklerindeki başlıca medreseler Klâsik Osmanlı medreselerinin dereceleri, ders kitapları, bilim dalları Enderun Mektebi'nde odalar ve hizmetleri Mühendishane-i Berri-i Hümayûn'un kuruluşundaki ders programı Mekteb-i Harbiye'nin kuruluşunda 1. ve 2. kısım dersleri Maarif-i Umumiye Nizamnamesine göre Darülfünûnun şubeleri ve dersleri 'te İstanbul Darülmuallimîni şubeleri ve dersleri 'de İstanbul ve kasaba ilkokulları dersleri 'de köy ilkokulları dersleri 'te ilkokul programları öğretim yılında ülkede yeni ve eski tip ilkokulların sayısal durumu yıllarında vilâyetlerde mektep talebelerinin sayısının vilâyet nüfusuna oranı 'da Rüşdiye ve İdadîlerin dersleri 'de Darülfünûnun şubeleri ve dersleri 'de İstanbul Darülmuallimîni İptidaiye Şubesinin programı ve haftalık ders saatleri 'de İstanbul Darülmuallimatının programı ve haftalık ders saatleri 'de taşrada bulunan Darülmuallimînler, öğretmen ve öğrenci sayıları Erkek Sultanîleri ve İstanbul Kız Sultanîsinin 1915'lerde ders programları 'te Darülmuallimîn-i İptidaînin ders programları Balkan Savaşları sırasında ya da az sonra yayınlanan önemli kitaplar Cumhuriyet döneminde resmî ve özel ana okullarında sayısal gelişmeler xviii

19 öğretim yılı ilkokul haftalık ders dağıtım cetveli Cumhuriyet döneminde resmî ve özel ilköğretimde sayısal gelişmeler 'de genel orta okul ve Liselerin haftalık ders dağıtım çizelgesi 'de genel orta okul ve Liselerin haftalık ders dağıtım çizelgesi Cumhuriyet döneminde resmî ve özel orta okullarda sayısal gelişmeler Cumhuriyet döneminde resmî ve özel Liselerde sayısal gelişmeler Haziran 1982'de yüksek öğretim kurumlarının sayısal durumu Temmuz 1982'deki düzenlemeye göre Üniversiteler ve bunlara bağlı Eğitim Fakülteleri ile Eğitim Yüksek Okullarının sayıları öğretim yılında başlıca örgün meslekî ve teknik orta öğretim kurumları öğretim yılında özel öğretim okulları öğretim yılında özel eğitimin durumu 'te İlk Darülmuallimînler ve İlk Darülmuallimatların programı ve haftalık ders saatleri ders yılında İlköğretmen okullarının programı ve haftalık ders saatleri 'lerde ilkokul öğretmenlerinin bazı illere göre dağılımı 'de sınıf öğretmeni yetiştiren 2 yıllık Eğitim Enstitülerinin programı ve haftalık ders saatleri Açılış tarihlerine göre Köy Enstitülerinin yerleri Köy Enstitülerinin 1943 tarihli programına göre ders grupları ve dersleri Millî Eğitim Bakanlığı teşkilât şeması Heyet-i İlmiyeler, Millî Eğitim Şûraları ve ele aldıkları temel konular T.C. eğitimi hakkında rapor veren başlıca yabancı uzmanlar ve ele aldıkları temel konular xix

20 TARİHÎ EĞİTİM ÖĞRETİM KURUMLARINA İLİŞKİN PROF. DR. YAHYA AKYÜZ ÜN YAPTIĞI RESİMLER (Kitabın sonunda) Resim No Kitabın içinde geçtiği sayfa 1. Kırgızistan da Burana (eski Balasagun) harabeleri ve balballar Sivas Gökmedrese Erzurum Çifte Minareli Medrese Diyarbakır Ulu Cami Mardin Kasımiye Medresesi Konya da Mevlanâ Celâlettin in Türbesi Ankara Hacı Bayram Camii ve Akmedrese İstanbul da Ayasofya Medresesi İstanbul da Fatih Külliyesi Edirne de II. Bayezid Darüşşifası İstanbul da II. Bayezid Medresesi İstanbul da Süleymaniye Külliyesi İstanbul da Sultanahmet (Cevri Kalfa) İnas Rüşdiyesi İstanbul Darülmuallimîni Ankara Çankaya Atatürk Müze Köşkü Ankara Gazi Üniversitesi Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi xx

21 KAYNAKLAR Okuyucuların kitabın kaynaklarına ilişkin ayrıntılı olarak bilgilendirilmesi bilimselliğin gereği olduğu için, dipnotlarında kısaltılarak gösterilen tüm kaynaklar burada yazar adı, bazan da kitap başlığına göre alfabetik sıra ile ayrıntılı olarak verilmiştir (Y. Akyüz). ABDULLAH CEVDET: Mektep Âlemi,Hayat Âlemi, Resimli Mektep Âlemi, 1 Eylül 1329 (1913), No. 4, s ABDULLAH ŞİNASİ: Usûl-i Tâlim ve Terbiyeden Fenn-i Tedris, Orenburg, 1912,158 s. ABDURRAHMAN ŞEREF: Mahalle Mektebi Hatıralarından, Talebe Defteri, 14 Mart 1334 (1918) ABDURRAHMAN ŞEREF: Tarih Musahabeleri (Yay. haz. E. Koray), Ankara, 1985, 351 s. ABDÜLHAMİT, Siyasî Hatıratım, İstanbul, 1984, 224 s. ABDÜLKADİROĞLU, ABDÜLKERİM: Candaroğlu İsmail Bey ve Hulviyyât-ı Sultanî..., Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu, Ankara, 1989, s ABDÜLKADİROĞLU, A. - NURAN: Mehmet Âkif'in Kur'an-ı Kerîm'i Tefsiri, Mev'ize ve Hutbeleri, Ankara, 1991,231 s. ACUNER, AHMET: Öğretmen Örgütlenmesine İlişkin Model Önerisi, Ankara, 1994,576 s. (Basılmamış). AÇIKSES, ERDAL: Amerikalıların Harput taki Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara, 2003, 404 s. ADEM, MAHMUT: Atatürkçü Düşünce Işığında Eğitim Politikamız, İstanbul, 2000,160 s. ADIVAR, A. ADNAN: Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul, 1970, 220 s. ADIVAR, A.A.: Bir Zavallı Nesil, Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (s ), İstanbul, ADIVAR, A.A.: Kahve ve Okuma, Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (s ), İstanbul, AFET (İNAN): Recherches sur les caractères anthropologiques des populations de la Turquie, Genève, 1939, 176 s. AFYONCU, ERHAN: Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, 2001, 3C. AFYONCU, E.: Matbaanın Günahından Değil Okumaktan Korktuk, Hürriyet Tarih, 19 Kasım 2003, s.4-8 AFYONCU, E.: Her Devletin Bir Hanedan Zindanı Vardır..., Hürriyet Tarih, 31 Ağustos 2005, s.22. AHMET ATÂ: Tarih-i Atâ, İstanbul, H (1876),C2. AHMET CEVDET: Tarih-i Cevdet, Dersaadet, 1301 (1885), C AHMET CEVDET: Tezâkir (Yay haz. C.Baysun), Ankara, 1986,4 C. AHMET LÛTFİ: Tarih-i Lûtfî, İstanbul, H.1291 (1874), C. 2. AHMET MİTHAT: Mithat Paşa Hazretlerine Hitab, Devir, 29 Ağustos 1872, No: 1, s AHMET RASİM: Falaka, İstanbul, 1927,153 s. AHMET REFİK: Tarih Sahifeleri, İstanbul, 1325 (1909), 144 s. AHMET REFİK: Osmanlı Devletinde Hoca Nüfuzu, İstanbul, 1933,128 s. AHMET REFİK: Devşirme Usûlü, İstanbul (tarihsiz), 11 s. AHMET RIZA: Anılar, İstanbul, 2001, 109 s. AHMET SAİP: Kâğıtçılık ve Suni İpek, Yarın, AHMET ŞERİF: Anadolu'da Tanin (Haz. Ç. Börekçi), İstanbul, 1977, 344 s. AKAL, AYTÜL: Sevgili Masallara Ciddî Bir Bakış, /. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, Ankara, 2000, s (Yay.haz.S.Sever). AKBABA, TOPER: Demokrat Parti ve 27 Mayıs Dönemi Türk Eğitimi, Ankara, 1998,101 s. 463

22 464 TÜRK EĞİTİM TARİHİ AKDAĞ, MUSTAFA: Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celâlî isyanları, Ankara, 1975, 539 s. AKGÜN, SEÇİL: Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik ( ), Ankara, 1987, 280 s. AKGÜN, S.: Amerikalı Misyonerlerin Anadolu ya Bakışları, OTAM, Ocak 1992, Sayı 3, s.1-16 AKGÜN, S. - ULUĞTEKİN,M.: Misak-ı Maarif, Atatürk Yolu, Mayıs 1989, Sayı 3, s AKGÜNDÜZ, AHMED: Muhammed Abdüh'ün Gözüyle Osmanlı Devleti ve Eğitim Sistemi, Sur, Aralık 1987, Sayı 141, s AKGÜNDÜZ, A.: Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul, 1992,9 C. AKGÜNDÜZ, HASAN: Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi, İstanbul, 1997,620 s. AKGÜNDÜZ, H.: Medreseler ve Üniversiteler (Türk ve İngiliz Örnekleri Üzerinde Mukayeseli Bir İnceleme), Diyarbakır, 1998,343 s. AKGÜNDÜZ, H.: Geleneksel Medrese ve Lisansüstü Programlarında Lisans Üstü Eğitim, AKGÜNDÜZ, H.: Hurafe ve Gerçek İkileminde Eğitim (Eğitime Kuramsal ve Tarihsel Yaklaşımlar), İstanbul, 2012, 443 s. AKIN, ÂDEM: Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihimizdeki Yeri, Ankara, 1999, 200 s. AKINGÜÇ, FAHAMETTİN: Eğitim Mühendisi Fahamettin Akıngüç Kitabı, İstanbul, 2007, 345 s. AKKUTAY, ÜLKER: Enderun Mektebi, Ankara, 1984, 251 s. AKKUTAY, Ü.: Millî Eğitimde Yabancı Uzman Raporları (Atatürk dönemi), Ankara, 1996,150 s. AKPINAR, ALIŞAN: Osmanlı Devletinde Aşiret Mektebi, İstanbul, 1997,113 s. AKSEL, MÂLİK: İstanbul'un Ortası, Ankara, 1977, 439 s. AKSOY, ÖZGÖNÜL: Osmanlı İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme, İstanbul, 1968,199 s. AKŞİN, SİNA: Siyasal Tarih ( ), Türkiye Tarihi 3, İstanbul, 1988, s AKŞİT, ELİF EKİN: Kızların Sessizliği (Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi), İstanbul, 2005, 240 s. AKTAR, YÜCEL: //. Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları ( ), İstanbul, 1990,166 s. AKYILDIZ, ALİ: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul, 1993, 338 s. AKYOL, TAHA: Yarınlar Işıklı (Gaspıralı'nın Ceditçilik yolu...), Tercüman, 25 Şubat AKYÜZ, EMİNE: Eğitim Hukuku, Ankara, 1981, 202 s. AKYÜZ, E.: Çocuk Hukuku, Ankara, 2013, 590 s. AKYÜZ, E.: Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması, Ankara, 2000, 654 s. AKYÜZ, YAHYA: Türkiye'de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri ( ), Ankara, 2012, 543 s. AKYÜZ, Y.: Çanakkale Savaşları ve Fransız Kamuoyu. Savaş, Sansür ve Propaganda Kıskacında Bir Fransa, Ankara, 2015, Belgelerle 231 s. AKYÜZ, Y.: Le Parti Politique Unique de la Turquie et l'education Politique du Peuple, , Nancy (Fransa), 1966, 66 s. AKYÜZ, Y.: Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu ( ), Ankara, 1988, 406 s. AKYÜZ, Y.: Öğretmen Örgütlenmesi (Türkiye, Fransa, İsviçre'de ve Uluslararası Düzeyde), Ankara, 1980,160 s. AKYÜZ, Y.: Sadi'nin Eğitimsel Görüşleri, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1969, C.2, Sayı 1-4, s AKYÜZ, Y.: Türkiye'de İlk Öğretmen Kuruluşları Hakkında Orijinal Bir Belge ile Unutulmuş Bir Kaynak, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1970, C. 3, Sayı 1-4, s AKYÜZ, Y.: Abdülhamit Devrinde Protestan Okulları ile İlgili Orijinal İki Belge, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1970, C. 3, Sayı 1-4, s AKYÜZ, Y.: Okula Gazete Sokan Öğretmen Ali Suavi ve Günümüz Eğitiminde Benzer Girişimler, Belleten, Temmuz 1978, C. XLII, Sayı 167, s AKYÜZ, Y.: Türkiye'de Öğretmenin "Öğretmen" ve Meslek İmajı, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1978, C. 11, Sayı 1-2, s AKYÜZ, Y.: III. Selim Döneminde Bursa Medreselerinde Disiplin Islahatına İlişkin Bir Belge, Belleten, Ekim 1979, C. XLIII, Sayı 172, s

23 KAYNAKLAR 465 AKYÜZ, Y.: Maarif Nazırı Haşim Paşa ile İlgili Orijinal Bir Belge ve Bazı Eğitimsel Görüşler,Sorunlar, Belleten, Temmuz 1981, C. XLV/2, Sayı 179, s AKYÜZ, Y.: Atatürk'te Namık Kemal'in Etkisi ve Abdülhamit Döneminde Yasak Kitaplara İlişkin İki Belge, Belleten, Ekim 1981, C. XLV/2, Sayı 180, s AKYÜZ, Y.: Atatürk'ü Yetiştiren Öğretmenlerden Birkaçı, Atatürk Devrimleri ve Eğitim Sempozyumu (1981). Ankara, 1981, s AKYÜZ, Y.: Atatürk Öğretmenlere Dedi ki, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1981, C. 14, Sayı 1-2, s AKYÜZ, Y.: Türkiye'de Öğretmenlik Mesleği, Çeşitli Ülkelerde Öğretmenlik Mesleği ve Bu Konuya Verilen Önem (1981), Ankara, 1982, s AKYÜZ, Y.: Sosyo-Kültürel Ortamda Öğretmen, Toplumumuzda Öğretmen-Halk İlişkileri, Millî Eğitim, Ocak-Şubat-Mart 1982, Sayı 56, s AKYÜZ, Y.: İbni Sina'nın Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, Eğitim Fakültesi Dergisi, 1982, C. 15, Sayı 1, s AKYÜZ, Y.: Farabi'nin Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1982, C. 15, Sayı 2, s AKYÜZ, Y.: Galatasaray Lisesinin Islahına İlişkin Ali Suavî'nin Girişimlerini Gösteren Bir Belge, Belleten, Ocak 1982, C. XLVI, Sayı 181, s AKYÜZ, Y.: Reklâmlar Gibi Düşünmek ve Çocuklar, Milliyet, 11 Temmuz AKYÜZ, Y.: Atatürk ve 1921 Eğitim Kongresi, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul, 1983, s AKYÜZ, Y.: İstanbul Sıbyan Mekteplerinin 1809'daki Durumuna İlişkin Bir Belge, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1983, C. 16, Sayı 2, s AKYÜZ, Y.: Cumhuriyet, Gençlik ve Eğitim, Milliyet, 29 Ekim AKYÜZ, Y.: Atatürk'ü Kendi Sözleri İle Anlatmak, Milliyet, 15 Ocak AKYÜZ, Y.: Atatürk'ü Yorumlarken Özü Yitirmemeli, Milliyet, 24 Mart AKYÜZ, Y.: Mehmet Âkif'in Eğitim Görüşleri ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri, Milli Eğitim, Ocak-Mart 1986, Sayı 67, s AKYÜZ, Y.: Eski Eğitim Değerlerine Karşı Mehmet Âkif ve Gençliğin Eğitimi, Millî Eğitim, Ekim-Aralık 1986, Sayı 70, s AKYÜZ, Y.: Atatürk'ün Türk Eğitim Tarihindeki Yeri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Kasım 1987, Sayı 10, s, AKYÜZ, Y.: İlk Türk Matbaası ve Eğitim Tarihimizdeki Yeri, Millî Eğitim, Mart-Nisan 1988, Sayı 76, s AKYÜZ, Y.: Mülkiye Mektebinden İlk Çıkanların Bazı Eğitimsel Çabalarına İlişkin Bir Belge, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1983, s AKYÜZ, Y.: Türkçe Okul Sözlüklerinin Değerlendirilmesi, Türk Dilinin Öğretimi Toplantısı (Ekim 1986), Ankara, 1988,s AKYÜZ, Y.: Eğitim Tarihimizden Çıkan Öğretmenlere İlişkin Dersler, XII. Millî Eğitim Şûrası (18-22 Temmuz 1988), s AKYÜZ, Y.: Tanzimat Döneminde Eğitim Öğretim Anlayış ve Uygulamalarında Görülen Yenilikler, Millî Eğitim, Aralık 1989, Sayı 92, s AKYÜZ, Y.: Darülmuallimîn'in İlk Nizamnamesi (1851), Önemi ve Ahmet Cevdet Paşa, Millî Eğitim, Mart 1990, Sayı 95, s AKYÜZ, Y.: Tanzimat Döneminde İlk Kıraathanenin Açılışı, Okumak (MEB), Mart 1990, Sayı 4, s. 2. AKYÜZ, Y.: Eski Türk Çocuk Oyunları ve Aşık (Basılmamış bildiri, 1990). AKYÜZ, Y.: Tanzimat Dönemi Eğitiminin Özellikleri, Tanzimatın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1991, s

24 466 TÜRK EĞİTİM TARİHİ AKYÜZ, Y.: Öğretmen Yetiştirme Tarihimizde Nitelik Arayışına İki Örnek, Eğitimde Nitelik Geliştirme, İstanbul, 1991, s AKYÜZ, Y.: Cevdet Paşanın Özel Öğretim ve Tanzimat Eğitimine İlişkin Bir Lâyihası, OTAM (Osm. Tar. Araş. Merk. Derg.), Ocak 1992, Sayı 3, s AKYÜZ, Y.: Atatürk'ün Eğitim Düşüncesinin Kökenleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart 1992, Sayı 23, s AKYÜZ, Y.: Tanzimat Döneminde Ailenin Eğitim Görevlerine İlişkin Yeni Görüşler, Türk Âile Ansiklopedisi, Ankara, 1991, C. 2, s AKYÜZ, Y.: Türk Eğitim Tarihinde Öğretimde Ezbercilik ve Kaynaklan, XI. Türk Tarih Kongresi Ankara 1994, s AKYÜZ, Y.: Türkiye de Eğitimin Bilim Olarak Ele Alınışının Tarihçesi, Eğitim Bilimleri I. Ulusal Kongresi, Ankara, 1993, s AKYÜZ, Y.: İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Tâlimatı, OTAM, 1994, Sayı 5, s AKYÜZ, Y.: Türkiye'de Öğretmenliğin Temelleri Sağlam Atılmıştı, Yeni Türkiye (Eğitim Özel Sayısı), Ocak-Şubat 1996, Sayı 7, s AKYÜZ, Y.: Eğitim Tarihimizden Bugün İçin Çıkarılması Gereken Bazı Dersler ve Düşünceler, Eğitimimize Bakışlar, 1, İstanbul, 1996, s AKYÜZ, Y.: Yazılı Eski Bir Çeşme Tası ve Türk Kültür ve Eğitim Tarihindeki Yeri, Millî Eğitim, Tem. Ağ. Eyl. 1996, Sayı 131, s AKYÜZ Y.: Anaokullarının Türkiye'de Kuruluş ve Gelişim Tarihçesi, Millî Eğitim, Ek. Kas. Ar Sayı 132, s AKYÜZ Y.: Tanzimat Döneminde Yunan Kaynaklı Bir Islahat Önerisi, Prof. Dr. Hâmide Topçuoğlu'na Armağan, Ankara, 1995, s AKYÜZ Y.: Öğretmen Okulu Dışından İlk kez Öğretmen Atanmasına İlişkin Orijinal Belgeler ( ) ve Tarihî Gelişim, Millî Eğitim, Oc. Şub. Mart 1998, Sayı 137, s AKYÜZ.Y.: Cumhuriyetin Başında Türk Çocuğunun "Yaşam İlkeleri'ne İlişkin Orijinal Bir Belge ve Bazı Yabancı Örnekler, Millî Eğitim, Oc. Şub. Mart, 1999, Sayı 141, s AKYÜZ, Y.: Mülkiye Mektebi Öğretimine ve Mülkiyelilerin Modern Eğitimin Gelişmesine Katkılarına Bir Bakış, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Basılmamış). AKYÜZ, Y.: Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer'in Yetişmesi ve Meslek Hayatı, Millî Eğitim, Tem. Ağ. Eyl. 1999, Sayı 143, s AKYÜZ, Y.: Öğretmenlik Mesleği ve Osmanlıda Kadın Öğretmen Yetiştirilmesi, Tarih ve Toplum, Mart 2000, Sayı 195, s AKYÜZ, Y.: Tanzimattan Cumhuriyete Okul Yöneticiliğinde Dönüşümler ve Kadınların Okul Yöneticiliği, Tarih ve Toplum, Mart 2001, Sayı 207, s AKYÜZ, Y.: İlk Çağdaş Eğitim Bilimcimiz Vizeli Selim Sabit Efendi, Tarih ve Toplum, Eylül 2000, Sayı 201, s AKYÜZ, Y.: Resimli İlk Türkçe Alfabe ve Okuma Kitabımız ve Türk Eğitim Tarihindeki Önemi, Millî Eğitim, Tem. Ağ. Eyl. 2000, Sayı 147, s AKYÜZ, Y.: Ülkemizde Üniversite Eğitiminin Tarihsel Gelişimi, Üniversite Eğitimi, Ankara, 1996, s AKYÜZ, Y.: 90. Yılında Balkan Savaşları-Eğitim İlişkileri ve Atatürk, V. Uluslararası Atatürk Kongresi, Ankara, 2005, C.1, s AKYÜZ, Y.: Maarif Nazırı Emrullah Efendinin Öğretmen Sorunlarına İlişkin Başlıca Görüşleri ve Yaptıkları, Türk Millî Eğitim Sistemi ve Lüleburgazlı Maarif Nazırı Emrullah Efendi Sempozyumu, Lüleburgaz, 2006, s (Lüleburgaz Bel.Yay.).

25 KAYNAKLAR 467 AKYÜZ, Y.: Çocukluğun Tarihi Açısından Türk Eğitim Tarihine Genel Bir Bakış, Disiplinlerarası Bakışla Türkiye de Çocuk (4. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi), Ankara, 2004, s (Ed. M. Artar). AKYÜZ, Y.: Türk Eğitim Sisteminin Temel Sorunu: Öğretmen Yetiştirme, Atama, Sağlama İlke ve Uygulamaları ( ), Türkiye de Eğitim Bilimleri: Bir Bilanço Denemesi, Ankara, 2006, s (Ed. M.Hesapçıoğlu, A.Durmuş). AKYÜZ, Y.: Osmanlıdan Cumhuriyete Geçerken Gençliğin Düşünce ve Niteliklerindeki Dönüşümlere Bir Bakış, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Ekim 2004, Sayı 56, s.5-8. AKYÜZ, Y.: Türk Eğitim Tarihi Açısından Öğretim Birliği Yasasının Önemi, 78. Yılında Öğretim Birliği ve Yurt Dışında Eğitim Gören Türk Öğrenciler, Ankara, 2002, s (Yay. Haz. Ayşe Ç. İlhan). AKYÜZ, Y.: Türk Eğitim Tarihinde Deprem Konusuna Yer Veren İlk Ders Kitabı ve Yazarı Selim Sabit Efendi, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Ağustos 2002, Sayı 30, s.5-9. AKYÜZ, Y.: 90. Yılında Balkan Savaşlarına İlişkin Öğretmen ve Öğrencilerimiz Neleri Bilmeli? Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Aralık 2002, Sayı 34, s AKYÜZ, Y.: Eğitim Alanında Aydınların Özeleştirisi ve Balkan Savaşları, Tarih ve Toplum, Aralık 2002, Sayı 228, s AKYÜZ, Y.: Türk Eğitim Tarihinde Okullarda Disiplin Anlayış ve Uygulamalarına Bir Bakış, II. Ulusal Çocuk ve Suç Sempozyumu, Ankara 2003, s AKYÜZ, Y.: Tanzimattan Cumhuriyete Eğitimde Ödül ve Günümüz Eğitimi Açısından Bir Değerlendirme ( ), Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Mart 2004, Sayı 49, s AKYÜZ, Y.: Anaokullarının Osmanlıda İlk Programları İle Yaratıcı Drama nın İlk İzleri, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Mayıs 2004, Sayı 51, s AKYÜZ, Y.: Balkan Savaşlarının Eğitimsel Nedenleri ve Sonuçları, 90. Yılında Balkan Savaşları ve Lüleburgaz Muharebeleri, Lüleburgaz, 2004, s AKYÜZ, Y.: Osmanlıda Kadın Öğretmenli Ev Sıbyan Mektepleri, OTAM, 2004, Sayı 15, s AKYÜZ, Y.: Osmanlı Son Döneminde Öğretim Birliğine İhtiyaç Duyulması ve Bu Yolda Bazı Arayışlar, Eğitim Bilimleri Bakış Açısıyla Eğitim Fakültelerinde Lisans ve Lisansüstü Eğitimin İrdelenmesi Çalıştayı, Ankara, 2009, s AKYÜZ, YAHYA-ÖZTÜRK, FARUK: Ethem Nejat ve Ferit Bey in İlk Ağaç Bayramı Girişimi, Tarih ve Toplum, Eylül 2002, Sayı 225, s ALABAŞ, Ramazan: Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim ve Tarih Anlayışı Açısından İncelenmesi ( ), Ankara, 2014, 481 s. (Basılmamış). ALAN, GÜLBADİ: Amerikan Board ın Merzifon daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, Ankara, 2008, 650 s. ALDAN, MEHMET: Galiçya ve Sonrası, Hilmi Dilmen'in Öyküsü, Ankara, 1984, 127 s. Amelî Adam Yetiştirmek, Hâkimiyet-i Milliye, 16 Mart 1924, s. 1. ALİ CANİP: Edebiyat, İstanbul, 1928, 435 s. ALİ HAYDAR: Elifba Kitabiyâtı, Muallimler Mecmuası, K. sani-şubat 1924, Sayı 17-18, s ALİ HAYDAR: Sağır ve Dilsizler, Muallimler Mecmuası, Mart 1925, Sayı 29, s ALİ KÂMİ: Resmî Terbiye, Millî Tâlim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası 1335 (1919), s ALİ SUAVÎ: Ermenilerde Ulûm ve Maarif, Ulûm, 15 Juillet 1870, Sayı 2(22), s ALTINTAŞ, HAYRANİ: Maarifetname'de Tasavvuf, Ankara, 1981, 216 s. ALTUNYA, HÜSEYİN: Reşat Nuri Güntekin ve Fakir Baykurt un Romanlarında Öğretmen, Ankara, 2004, 181 s. (Basılmamış). ALTUNYA, NİYAZİ: Gazi Eğitim Enstitüsü ( ), Ankara, 2006, 1387 s. ALTUNYA, N.: Türkiye'de Öğretmen Örgütlenmesi ( ), Ankara, 1998, 379 s. Amma Burnun Büyüdü! Karagöz Gazetesi, 26 Mayıs 1339 (1923).