Prof. Dr. Ceyhun GÖL. Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı

Transkript

1 Jeoloji Prof. Dr. Ceyhun GÖL Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı

2 Ders Konuları Jeolojinin tanımı ve tarihçesi Mineraller Güneş sistemi Kayaçlar Dünyanın şekli ve hareketleri Yer yuvarının yapısı Jeolojik Zaman Levha tektoniği Dünyanın şekillendiren kuvvetler Depremler

3 Aralarında güneşinde bulunduğu milyarlarca yıldızdan oluşan ve merkezinde yoğun bir yıldız topluluğu bulunan daire biçiminde yıldız sistemine GALAKSİ, Türkçe de SAMANYOLU denmektedir.

4 Samanyolu

5 Güneş sistemimizin içinde bulunduğu Samanyolu Milky Way Samanyolu, Yerküre ile aynı yönde dönmekte

6

7 Yıldızlar arası uzaklık ışık yılı cinsinden belirtilmektedir. Bir ışık yılı; ışığın bir yılda aldığı yol olarak, yani 9.34 trilyon km mesafedir. Güneşin içinde bulunduğu galaksi bir dönüşünü 250 milyon yılda tamamlamaktadır. Güneş dışında hiçbir gezegenin ışığı yoktur. Parlamalarının nedeni güneşin ışığını yansıtmalarıdır.

8 GÜNEŞ SİSTEMİ Güneş Sistemi: Güneş, dokuz gezegen ve bu gezegenlerin 61 adet uydusundan meydana gelir. Birçok kuyruklu yıldız ve göktaşı bulunur. Güneş Sistemi'nin kalbidir.

9 GÜNEŞ SİSTEMİ Bütün bu gökcisimlerinin en büyüğü olan Güneş Güneş Sisteminin merkezinde ve sistemin enerji kaynağıdır.

10 Gezegenler, hem kendi etraflarında, hem de Güneş'in etrafında sürekli dönerler.

11 Güneş'e en yakın olandan en uzağa doğru gezegenlerin adları; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Plüton.

12 Temel bilgiler Kütlenin çoğu merkezde (Güneş %) Bütün yörüngeler ekliptike yakın (dairesel) Tümü aynı yörüngeye sahip (saat yönünün tersi) Gezegenlerin yoğunlukları güneşten uzaklaştıkça azalır

13 İç gezegenler (yoğunluk 4 gr/cm 3 ) Merkür, Venüs, Dünya Mars Dış gezegenler (Yoğunlukları daha azdır) Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptun.

14

15

16 Güneş Sisteminin Oluşumu (TEORİLER) Kont de BUFFON Büyük bir gök cismi Güneşe çapmış, güneşten ayrılan parçalar gezegenleri oluşturmuştur.

17 Kant, Laplace, Helmoltz: İlk güneş (nebula) 3 milyar km çapında idi. Daha sonra bu ilk güneşin dağılmasıyla bu günkü güneş sistemi oluştu. İlk güneş sürekli kendi etrafında dönmekte ve çapı küçülmektedir. Hacmi küçüldükçe dönme hızı artmakta ve merkez kaç kuvveti artmaktadır. Böylece ekvator bölgesinden parçalar koparak gezegenleri oluşturmuştur.

18

19 CHAMBERLAİN-MOULTON Planetesimal teorisi: Güneşten parçaların kopması için başka bir büyük gezegenin yanından geçmesi gerekir. Böylece kopan parçalar zamanla bir araya gelerek gezegenleri oluşturmuştur.

20 JEANS-JEFFRIES Gezegenler hem güneş hem de güneşin yanından geçen başka bir yıldızdan kopan gaz kütlelerinin yoğunlaşması ile oluşmuştur.

21 20. yüzyıl ortalarında öne sürülen bir teoriye göre TOZ-BULUT hipotezi ortaya atılmıştır. Buna göre uzayı dolduran bir toz bulutu vardır. Bunun çapı milyar km dir. Bu bulut zamanla merkez çekim etkisi ile küçülmeye başlamıştır. Bu küçülen kütle basıncın artması, sıcaklığın azalması ile beyaz kor halinde Güneşi ve diğer gezegenleri oluşturmuştur.

22 HOYLE 1960 lar da başlangıçta hızla dönen iyonize olmuş gazların dışa doğru iplikli bir yapıda olduğunu ve iç kısmın dıştan daha hızlı dönmesi ile iç kısmın güneşi dıştaki ipliksi yapının gezegenleri oluşturduğunu ileri sürmüştür.

23

24 Bu güne kadar dünya ve güneş sisteminin oluşumu ile ilgili değişik teoriler ileri sürülmesine rağmen kesin sonuç elde edilememiştir.

25 Güneş Sistemi içinde bulunan her gezegenin farklı özellikleri vardır. Bunlardan kiminin sıcaklığı kurşunu eritecek kadar yüksektir. Kimi ise tamamen buzullarla kaplıdır. Bazı gezegenler tamamen gazdan oluşur. Bazıları ise Ay kadar minik gezegenlerdir.

26 GÜNEŞ Güneş, kendi adıyla anılan sistemin merkezindedir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık 5500 O C, Merkez sıcaklığı 15 milyon O C derecedir. Çapı Dünyanın çapının 109 katı, Dünyaya olan uzaklığı ise Dünyanın çapının 215 katıdır. Kütlesi, bütün gezegenlerin toplam kütlesinin 743, Dünyanın kütlesinin ise katıdır.

27

28 Enerji kaynağıdır. Güneş Sistemi'ndeki en büyük gök cismidir. Çok sıcak ve yanmakta olan bazı gazlardan oluşur. Bu nedenle, yüzeyinde her saniyede milyonlarca atom bombası patlamasına eşit güçte patlamalar olur. Bu patlamalarda boyu Dünya mızın büyüklüğünün katı olan alevler fışkırır.

29 GEZEGENLER Güneş Sistemi'ni (SAMANYOLU GALAKSİSİ) bir daire olarak düşünürsek Güneş bu dairenin tam ortasında yani merkezindedir. Dairenin en dışındaki gezegen Plüton'dur. Plüton aynı zamanda, Güneş'e en uzak ve en küçük olan gezegendir. Bu gezegenin gözlemlenmesi oldukça zordur, Hubble uzay teleskopu bile, ancak bunun yüzeyinde bulunan bazı kaba ayrıntıları ortaya çıkartabilmiştir.

30

31 DÜNYA Güneş' e olan yakınlık göz önüne alındığında üçüncü sırada bulunan Yer'e evimiz gözü ile bakabiliriz. Bir çok gazın oluşturduğu bir atmosfere sahip olan gezegenimiz, üzerinde yaşam olan tek gezegendir. Atmosferi ağırlıklı olarak azot ve oksijen gazlarından oluşmaktadır.

32

33 Dünyanın Yörüngesi

34 Yer' in Güneş etrafındaki bir tam dolanımına bir yıl (365 gün) adını veriyoruz. Kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşü ise bir gün (24 saat) olarak adlandırılmaktadır. Dünya ekseni ile güneş ekseni paralel değildir. Eğik olan bu eksen mevsimlerin oluşumuna neden olur. Aksi halde sıcaklık hep aynı kalırdı. Yer' in yaklaşık %70' i sularla kaplıdır. Bu nedenledir ki gezegenimize "mavi gezegen" de denilmektedir.

35 MERKÜR (UTARİT) Güneşe en yakın gezegendir. Güneşten ortalama 57.9 milyon km uzaktadır km çap uzunluğuyla güneş sisteminin en küçük ikinci gezegenidir. Merkür'e giden tek uzay aracı Amerika Birleşik devletlerinin Mariner 10 adlı uzay sondasıdır yılında gönderilmiştir. Merkür'ün yaklaşık %70'ini çapı 3600 km'yi bulan dev çekirdek oluşturur.

36

37 Merkür'ün en ilginç özelliği, kendi etrafında çok yavaş dönmesidir. Kendi etrafındaki dönüş hızı, neredeyse Güneş'in etrafında yaptığı dönüş kadar yavaştır. Öyle ki Merkür Güneş etrafında iki kez döndüğünde, kendi etrafında sadece üç kez dönmüş olur. Gece ile gündüzün bu kadar uzun sürmesi, gezegenin bir yüzünü kavururken, öteki yüzünü ise dondurur. Bu nedenle gece ile gündüz arasındaki ısı farkı yaklaşık 1000 O C derecedir. Elbette böyle bir ortam, hiçbir canlının yaşamasına imkan vermez.

38 VENÜS (ZÜHRE) Güneş etrafında diğer gezegenlere göre ters (saat yönünde) döner. Güneş'e en yakın ikinci gezegen olan Venüs, Güneş'ten ortalama uzaklığı 108 milyon km olan bir yörüngede dolanır. Dünya'nın en güçlü teleskoplarıyla bile Venüs'ün Yüzey şekilleri görülmez. Bunun nedeni Venüs'ün kalın atmosferidir. Güneş ışınlarını büyük ölçüde yansıtır. En sıcak gezegen olma özelliğini gösterir. Kendi çevresinde 243 günde,güneş çevresinde 224 günde dolanır. Ayrıca güneş etrafında ters döner.

39

40 MARS (MERİH) Dünya'nın yarısı büyüklüğündedir. Güneşe olan ortalama uzaklığı 22,437 km, ortalama sıcaklığı -28 C 0 dir. Güneş etrafında dönüşünü 687 günde tamamlar. Marsta canlı izleri ile ilgili tartışmalar bulunmaktadır. Mars, Dünya ile karşılaştırılamayacak kadar ölü bir gezegendir.

41

42 Marsta canlı olmamasının nedenleri: 1- Mars'ın atmosferi yoğun karbondioksit içeren zehirli bir karışımdır. 2- Gezegenin üzerinde hiç su bulunamamıştır. 3- Mars'ta sıcaklık yaklaşık -53 O C derecedir. 4- Mars'ta çok kuvvetli rüzgarlar ve uzun süre devam eden kum fırtınaları vardır.

43 JÜPİTER (MÜŞTERİ) Güneş sistemindeki en büyük gezegendir. 16 uydusu vardır. 4 büyük uydusuna Galileo uyduları denilir. Çapı km'dir. Üzerinde ünlü büyük kırmızı lekesi vardır. İlk kez İngiliz astronom Robert Hooke tarafından 1664 yılında gözlenmiştir. 8 km yükseklikte, km uzunluğunda ve km genişliğinde yüzyıllardır süren bir fırtınadır.

44

45 Jüpiter, Dünya'nın çapının 11 katı büyüklükte olan bir gezegendir. Bu gezegende de şartlar insan yaşamasına elverişli değildir. Jüpiter'in, üzerinde hiç kara parçası bulunmaz ve çok soğuk bir gezegendir

46 SATÜRN (ZÜHAL) Satürn'ün çapı km'dir. Kendi çevresinde 10 saat 14 dakikada döner yılında Galileo ilk kez teleskopla Satürn'e baktığında halkalarını görmüştür. Güneş Sistemi'nin bu ikinci büyük gezegeni, etrafındaki halkalarla tanınır. Bu halkalar gaz, buz ve kaya parçalarından oluşmaktadır. Bu gezegende ısı yine yaşama izin vermeyecek derecede düşüktür: Sıcaklık -178 derecedir.

47

48 URANUS Uranüs 1781 yılında İngiliz Astronom William Herschel tarafından bulunmuştur. Güneşten ortalama uzaklığı 2 milyar 869 milyon km'dir. Uranüs, Güneş çevresinde bir turunu 84 yıldan biraz uzun zamanda tamamlar. Uranüs, Güneş Sistemi'ndeki üçüncü büyük gezegendir. Atmosfer sıcaklığı -214 C 0 derece civarındadır yani bu gezegen de bizi bir saniyede donduracak kadar soğuktur. Zehirli gazlardan oluşan atmosferi, yaşama kesinlikle uygun değildir.

49

50 NEPTÜN Neptün'de Uranüs gibi 1846 yılında keşfedilmiştir. Matematiksel hesap sonunda bulunmuştur. Yörüngesini tamamlaması 165 yıl sürer. Bu gezegen de oldukça "soğuk"tur: Yüzey sıcaklığı -218 derece civarındadır. Gazlardan oluşan atmosferi insan için zehirlidir.

51

52 PLUTON (Pluto) En uzak gezegendir. Bir uydusu bulunur yılında Clyde Tombaugh tarafından bulunmuştur. Dairenin en dışındaki gezegen Plüton'dur. Plüton aynı zamanda, Güneş'e en uzak ve en küçük olan gezegendir. Bu gezegenin gözlemlenmesi oldukça zordur, Hubble uzay teleskopu bile, ancak bunun yüzeyinde bulunan bazı kaba ayrıntıları ortaya çıkartabilmiştir. Bu küçük gök cismi, oldukça "soğuk"tur derece kadar. Plüton gezegeni bu kadar soğuk olması nedeniyle dışarıdan bir buz yığını gibi görünür.

53