M. MARANGOZ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Transkript

1 ÖLÇME BİLGİSİ II Poligon İstikşafı ve Yerüstü Tesisleri, Poligon Ölçüsü ve Türleri Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF120 ÖLÇME BİLGİSİ II DERSİ NOTLARI

2 DERSİN İÇERİĞİ Yerüstü Tesisleri Jeodezik Noktalar Jeodezik Noktaların Sınıflandırması (BÖHHBÜY-Md: 8) Jeodezik Noktaların Numaralandırılması (BÖHHBÜY-Md: 9) Poligon Noktaları ve Poligonasyon Poligonasyon Adımları İstikşaf (arazinin gezilip görülmesi) Tesis (zemin işaretlerinin yerleştirilmesi) Röper Poligon ölçmeleri Hesap ve çizim Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 2

3 YERÜSTÜ TESİSLERİ JEODEZİK NOKTALAR Bir alanın üzerindeki detaylarla birlikte harita veya planının yapılabilmesi için yeryüzünde konumu sabit ve koordinat değeri belli olan noktalara ihtiyaç vardır. Bu noktalara yatay ve düşey kontrol noktaları denir. Bu ders kapsamında sadece küçük/lokal ölçmelerde kullanılan poligon noktaları detaylı olarak anlatılacaktır. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği (BÖHHBÜY) ni inceleyiniz Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 3

4 YERÜSTÜ TESİSLERİ JEODEZİK NOKTALAR Ölçmelerde kullanılan arazi noktaları, geçici ve kalıcı noktalar olmak üzere iki tür noktadan oluşurlar: Kalıcı Noktalar, ölçmelerde yararlanmak üzere önceden tesis edilen ve ölçmeler bittikten sonra da uzun süre arazide yaşaması gereken noktalardır. Bu noktalar, meskun alanlarda demir çivi ve demir boru gibi zemin işaretleri ile, yerleşim bölgesi dışında ise, özel beton taşlar kullanılarak zemine tesis edilirler. Geçici Noktalar, arazide ölçmeler süresince (kısa bir süre için) yararlanılan noktalardır; ahşap kazık, demir çivi, boyalı işaret vb. nokta tesisleri ile zemine işaretlenirler. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 4

5 YERÜSTÜ TESİSLERİ JEODEZİK NOKTALAR Kalıcı Ölçme Noktaları İşaretleri Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 5

6 YERÜSTÜ TESİSLERİ JEODEZİK NOKTALAR Geçici Ölçme Noktaları İşaretleri Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 6

7 JEODEZİK NOKTALARIN SINIFLANDIRMASI (BÖHHBÜY - Md: 8) a) Uzay ve uydu teknikleriyle oluşturulan üç boyutlu ağların ve noktaların derecelendirilmesi: A Derece Ağlar ve Noktalar: Global (ITRF, WGS84) ve bölgesel (ETRF) ağlar ve noktalarıdır. B Derece Ağlar ve Noktalar :Uluslararası veya bölgesel ağlara dayalı Ulusal GPS ağı ve noktalarıdır (TUTGA). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 7

8 JEODEZİK NOKTALARIN SINIFLANDIRMASI (BÖHHBÜY - Md: 8) a) Uzay ve uydu teknikleriyle oluşturulan üç boyutlu ağların ve noktaların derecelendirilmesi: C Derece Ağlar ve Noktalar: B derece ağın sıklaştırılması ile oluşan ağlardır ve aşağıdaki alt dereceli ağ ve noktalardan oluşur: C1 Derece Ağlar ve Noktalar: Üst derecedeki ağlara dayalı, baz uzunluğu km olan ağ ve noktalarıdır (Ana GPS Ağı ve noktaları : AGA). C2 Derece Ağlar ve Noktalar: Üst derecedeki ağlara dayalı, ortalama kenar uzunluğu 5 km olan ağ ve noktalarıdır (Sıklaştırma GPS Ağı ve Noktaları: SGA). C3 Derece Ağlar ve Noktalar: Üst derecedeki ağlara dayalı, en büyük baz uzunluğu 3 km olan ağ ve noktalarıdır (Alım için Sıklaştırma Ağı ve Noktaları: ASN). C4 Derece Ağlar ve Noktalar: Üst derecedeki ağlara dayalı poligon ağı ve noktaları ile poligon bağlanabilen fotogrametrik noktalarıdır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 8

9 JEODEZİK NOKTALARIN SINIFLANDIRMASI (BÖHHBÜY - Md: 8) b) Türkiye Yatay Kontrol (Nirengi) Ağı ve bu ağa dayalı olarak yersel tekniklerle üretilen ağların derecelendirilmesi: I. Derece Ağ ve Noktalar: Kenar uzunluğu km II. Derece Ağ ve Noktalar: Kenar uzunluğu km III. Derece Ağ ve Noktalar: Kenar uzunluğu 4-15 km olan noktalar ile BÖHHBÜY ye göre oluşturulan ortalama 5 km kenar uzunluğundaki III. Derece ağlar ve noktaları IV. Derece Ağ ve Noktalar: BÖHHBÜY ye göre oluşturulan ara, tamamlayıcı ve dizi nirengi noktaları V. Derece Ağ ve Noktalar: Poligon ağları ve noktaları Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 9

10 JEODEZİK NOKTALARIN SINIFLANDIRMASI (BÖHHBÜY - Md: 8) c) Türkiye Ulusal Düşey Kontrol (Nivelman) Ağı ve bu ağa dayalı olarak oluşturulan düşey kontrol ağlarının derecelendirilmesi: I. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: Ülke Nivelman Ağı ve Noktaları II. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: Ülke Nivelman Ağı ve Noktaları III. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: En çok 40 km uzunluğundaki luplarla üst dereceli ağlara dayalı sıklaştırma ağları ve noktaları. Ana Nivelman Ağı Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 10

11 JEODEZİK NOKTALARIN SINIFLANDIRMASI (BÖHHBÜY - Md: 8) c) Türkiye Ulusal Düşey Kontrol (Nivelman) Ağı ve bu ağa dayalı olarak oluşturulan düşey kontrol ağlarının derecelendirilmesi: IV. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: I., II. ve III. Derece noktalara dayalı en çok 10 km uzunluğundaki luplarla sıklaştırma ağı ve noktaları. Ara Nivelman Ağı V. Derece Nivelman Ağı ve Noktaları: Poligon ve tamamlayıcı nivelman ağı ve noktaları Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 11

12 JEODEZİK NOKTALARIN NUMARALANDIRILMASI (BÖHHBÜY - Md: 9) Poligon noktaları: Bu noktalar, proje bazında ilk karakter P olmak üzere 1 den itibaren numaralanır (Örnek: P1). Ek ve yenileme çalışmalarında yeni poligon noktalarına eski numaraların devamı verilir. Yardımcı alım noktası (kör poligon) dayanağı poligon numarasının sonuna (/) işareti eklenerek numaralanır (P1/1). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 12

13 POLİGON NOKTALARI VE POLİGONASYON Yeryüzündeki doğal ve yapay cisimlerin yatay konumlarının bir dik eksen sisteminde veya kutupsal koordinat sisteminde belirlenebilmesi veya bir plan üzerinde ölçülen büyüklüklerin araziye aplike edilebilmesi için arazide amaca yetecek sayıda doğrunun belirlenmiş olması gerekir. Bir doğrunun belirlenebilmesi için de iki noktasının arazide işaretlenmiş olması yeterlidir. Bu amaçla arazide tesis edilen noktalara poligon noktaları denir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 13

14 POLİGON NOKTALARI VE POLİGONASYON Poligonasyon, arazide işaretlenmiş olan bu noktaların yatay konumlarının saptanması amacı ile uygulanan bir ölçme yöntemidir. Poligon noktalarından oluşturulan güzergâha poligon güzergâhı (geçkisi), poligon güzergâhlarının oluşturduğu şebekeye poligon şebekesi (poligon ağı) denir. Poligon noktaları arasında kalan doğru parçasına poligon kenarı, bitişik kenarlar arasında (ölçme yönünün sol tarafında) kalan açıya da poligon açısı ya da kırılma açısı denir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 14

15 POLİGON NOKTALARI VE POLİGONASYON Örnek poligon güzergahı (Açık poligon güzergahı) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 15

16 POLİGONASYON Bir arazi parçasının belirlenmesi arazideki doğal ve yapay cisimler ile arazinin karakteristik noktalarının poligon kenarlarına göre durumlarının saptanması ile sağlanır. Bu nedenle poligon noktalarının yatay (ve düşey) konumları prezisyonlu bir biçimde saptanmalıdır. Poligon noktalarının yatay (ve düşey) konumlarının belirlenmesi amacı ile yapılan işler arazi işleri ve büro işleri olmak üzere iki grupta toplanır: Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 16

17 POLİGONASYON Arazi işleri: Poligon noktalarının belirlenmesi, Poligon kenarlarının ölçülmesi, Poligon açılarının ölçülmesi (poligona ait bir kenarın açıklık açısının ölçülmesi), Arazide yapılan ölçmelerin kontrolü Büro işleri: Poligon noktalarının koordinatlarının hesaplanması ve hesapların kontrolü, Çizim işleri Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 17

18 POLİGONASYON Poligon noktaları şu amaçlar için tesis edilir ve ölçülür: Doğal ve yapay cisimler ile arazinin karakteristik noktalarının saptanması ve belirli bir ölçekle küçültülerek kağıt üzerine geçirilmesi, yani konum ve eşyükselti eğrili planların çıkarılması Arazide konumları belli olan noktalara veya doğrulara göre diğer noktaların belirtilmesi İki nokta arasında bir engelin bulunması durumunda bu iki nokta arasındaki uzaklığın belirlenmesi Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 18

19 POLİGONASYON Poligon noktaları şu amaçlar için tesis edilir ve ölçülür: Arazide konumları belli iki noktanın birbirinden çok uzak olması ve bu iki nokta arasında konumları bilinen noktalara gerek duyulması durumunda ara noktaların tesis edilmesi Plan üzerinde ölçülen büyüklüklerin araziye aplike edilmesi Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 19

20 POLİGONASYON Poligonasyon genel anlamda aşağıdaki adımlardan oluşur: İstikşaf (arazinin gezilip görülmesi) Tesis (zemin işaretlerinin yerleştirilmesi) Röper Poligon ölçmeleri Hesap ve çizim Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 20

21 POLİGONASYON ADIMLARI - İSTİKŞAF Tasarlanan bir poligon ağına ait noktaların arazide tesis edilecekleri yerlerin seçimine poligon istikşafı denir. Poligon ağının kendilerinden beklenen doğruluk derecesini verebilmeleri için bir takım geometrik şartları sağlamaları gerekir. Bu nedenle poligon istikşafı çok önemlidir. İstikşaf önce büroda mevcut harita ve planlardan faydalanarak yapılır, sonra da arazide kesin şeklini alır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 21

22 POLİGONASYON ADIMLARI - İSTİKŞAF Büro istikşafı, poligon ağının tesis edilecek olan yerin, daha önce yapılmış küçük ölçekli haritası üzerinde yapılır. Bu seçim sırasında dikkat edilecek hususlar şunlardır: Mümkün olduğu kadar görüş imkanı geniş doğal yükseklikler, olmadığı taktirde de yapısal yükseklikler seçilir. Noktaların tesis edileceği yerlerin, jeolojik bakımdan sağlam zeminde olmasına dikkat edilir. Her bir poligon noktası kendisinden bir önceki ve bir sonraki poligon noktasını görmelidir. Üçgen oluşturan noktaların birbirlerini rahatça görmesi gerekir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 22

23 POLİGONASYON ADIMLARI - İSTİKŞAF Üçgenler mümkün olduğu kadar eşkenar üçgene yakın olmalı ve hiçbir şekilde üçgen açıları 33 grad dan küçük olmamalıdır. Bir üçgenin en büyük kenarı, en küçük kenarının en fazla 1.5 katı olmalıdır. Poligon kenarları 50 m ile 300 m arasında olabilir. Alt sınırı 80 m, üst sınırı 250 m almak uygundur. Poligon kenarları mümkün olduğunca düz veya sabit eğimli yerlerden geçirilmelidir. En uygun kenar uzunluğu yaklaşık olarak 150 m dir. Poligon noktalarını seçerken, bu noktalardan çok sayıda arazi detay noktasının gözlenebilmesine dikkat etmek gerekir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 23

24 POLİGONASYON ADIMLARI - İSTİKŞAF Bu şartları sağlayan noktaların seçimi için büroda yapılan çalışmalarda takip edilecek iş sırası şöyle olabilir: O bölgede daha önce yapılmış olan çalışmalarla ilgili dokümanlar toplanır ve işe yarayabilecek olanlar seçilir. Mevcut harita üzerinde daha önce tesis edilmiş olan poligon noktaları belirlenir. Geniş görüş imkanı olan hakim noktalar dikkate alınarak harita üzerinde bir ağ tasarlanır. Bürodaki bu çalışmaların tamamlanmasından sonra araziye çıkılır. Arazide yapılan çalışma genel olarak büroda yapılan istikşafın yerinde kontrolü ve poligon noktalarının tesisidir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 24

25 POLİGONASYON ADIMLARI ZEMİN TESİSİ Poligon noktaları yumuşak (toprak, çakıl) ve sert zeminlere (asfalt, kaya) beton, çivi ve ya boru şeklinde tesis edilirler. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 25

26 POLİGONASYON ADIMLARI - RÖPERLEME Arazide işaretlenen poligon noktaları herhangi bir nedenle kayboldukları zaman yeniden oluşturmak amacıyla, bu noktalar; röper (sigorta) olarak adlandırılan yerleri değişmeyecek, arazide kolaylıkla bulunacak noktalara olan yatay uzaklıkları ölçülmek suretiyle bağlanırlar (bina köşeleri, telefon, elektrik direkleri, ağaç vb.). Bu biçimde seçilen noktalara röper noktaları denir. Noktaların sabit tesislere olan uzaklıklarının ölçülmesi işine de röperleme denir. Röper ölçüleri uygun bir formattaki röper çizelgesine geçirilir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 26

27 POLİGONASYON ADIMLARI - RÖPERLEME Röperlemede en önemli hususlar aşağıda sıralanmıştır: Röperler arazide kolaylıkla bulunabilmeli, Röperler sağlam zeminde, kaybolmayacak yerlerde seçilmeli, Röper uzaklıkları ölçme şeridinin boyundan daha fazla olmamalıdır, Yerleşimin olmadığı bölgelerde röperler, röper noktası ile yaklaşık 120 açı oluşturacak şekilde ve en az 4 noktadan yapılmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 27

28 POLİGONASYON ADIMLARI - RÖPERLEME Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 28

29 POLİGONASYON ADIMLARI - RÖPERLEME Röper krokisi Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 29

30 POLİGON NOKTALARININ SEÇİMİ VE TESİSİ Haritası çıkartılacak bina yapıları Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 30

31 POLİGON NOKTALARININ SEÇİMİ VE TESİSİ Poligon Noktaları Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 31

32 POLİGONASYON ADIMLARI ÖLÇME İŞLERİ Poligonasyon ölçmeleri sırasında; 1 posta başı (ve yardımcısı) 1 operatör (teodoliti total stationu kullanır), 1 yazıcı, 2 şenör (uzunluklar çelik şerit ile ölçülecekse) yeteri sayıda yardımcıdan oluşan poligonasyon ekibi oluşturulur. Oluşturan ekip çalışma yapacağı bölgedeki poligon noktaları üzerinden ölçme işlerini gerçekleştirir. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 32

33 POLİGONASYON ADIMLARI ÖLÇME İŞLERİ Poligon kenarlarının ölçülmesi: Poligon kenarları m lik çelik şerit metrelerle ölçülür, uzunluk değerleri uzunluk ölçme çizelgesine yazılır. Kenarlar çelik şerit metre ile ölçülecekse 200 metreyi geçmemelidir. Kenar ölçüleri gidiş-dönüş olarak yapılır. Engebeli arazilerde iki gidiş yapılır. İki ölçünün ortalaması kenar ölçüsü olarak alınır. Ayrıca kenarlar, yeni tip total station aletleri ile elektronik olarak da ölçülebilirler. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 33

34 POLİGONASYON ADIMLARI ÖLÇME İŞLERİ Poligon kırılma açılarının ölçülmesi: Bir poligon kenarının kendinden önceki kenarla oluşturduğu ve ölçme doğrultusunun sol yanında kalan açıya poligon kırılma açısı denir, genellikle β ile gösterilir (Poligon kırılma açıları silsile yöntemiyle okunur). Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 34

35 POLİGONASYON ADIMLARI ÖLÇME İŞLERİ Poligon güzergahları yeryüzündeki geometrik şekillerine göre adlandırılır: Açık poligonlar (Son noktası ilk noktası ile çakışmayan poligonlardır) Kapalı poligonlar (Son noktası ilk noktası ile çakışan poligonlardır) Bağlı poligonlar (Başında veya sonunda en az 2 tane koordinatı bilinen noktaya bağlanan poligonlardır) Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 35

36 GELECEK HAFTA: Temel Ödevler / Poligon Hesapları Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 36

37 KAYNAKLAR Topoğrafya Ders Notları, Doç. Dr. Mehmet Zeki COŞKUN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, Ölçme Tekniği ABD, 2006 Topoğrafya Ders Notları, Öğr. Gör. Dr. Ufuk ÖZERMAN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, 2012 Topoğrafya Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Aycan Murat MARANGOZ, Bülent Ecevit Üniversitesi Müh. Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, Fotogrametri ABD, 2012 Ölçme Bilgisi Ders Notları, Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ ve Öğr.Gör. Dr. Erkan YASLIOĞLU İnşaat Mühendisleri İçin Ölçme Bilgisi Ders Notları, Doç. Dr. Temel Bayrak, Yrd. Doç. Dr. İbrahim ASRİ, Gümüşhane, Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği (BÖHHBÜY), Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ 37