BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF234 ÖLÇME UYGULAMA I DERSİ YÖNERGESİ

Transkript

1 BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF234 ÖLÇME UYGULAMA I DERSİ YÖNERGESİ Hazırlayanlar Yrd. Doç. Dr. Eray KÖKSAL Arş. Gör. Çağlar BAYIK Arş. Gör. Ali İhsan ŞEKERTEKİN ZONGULDAK ŞUBAT 2016

2 1. DERSİN AMACI JDF 234 Ölçme Uygulama I dersinin amacı, belirli büyüklükteki bir arazi parçasının büyük ölçekli ve eşyükseklik eğrili haritasının yapılması amacıyla; poligon tesisi, ölçü ve hesabı; nivelman; takeometrik alım; 1/1000 ölçekli halihazır harita üretimi işlerini yapmaktır DERSİN KAYNAKLARI Ders Notu ve Kitaplar: Ölçme Bilgisi 1. Cilt ve 2 Cilt, Celal SONGU, Birsen Yayınevi, 1987 Ölçme Bilgisi Pratik Jeodezi, Prof. Dr. Erdoğan ÖZBENLİ Prof. Dr. Türkay TÜDEŞ, KTÜ, Trabzon, 1994 Topoğrafya Ders Notları, Öğr. Gör. Dr. Ufuk ÖZERMAN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, 2012 Topoğrafya Ölçme Bilgisi, Cevat İNAL, Ali ERDİ ve Ferruh YILDIZ, Atlas Kitabevi , Yayın No: 21, Teknik Dizi: 5 Aplikasyon, Prof. Dr. Türkay TÜDEŞ, KTÜ, Trabzon, 1995 Mühendis ve Mimarlar için TOPOĞRAFYA (Ölçme Bilgisi), Prof. Dr. Gündoğdu ÖZGEN, İstanbul Teknik Üniversitesi Kütüphanesi , Sayı: 1404 Jeodezik Hesap, Muzaffer Şerbetçi ve Veysel ATASOY, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi 1984, Genel Yayın No: 153, Fakülte Yayın No: 44 İlgili Yönetmelik: Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği (BÖHHBÜY), ÇALIŞMA PROGRAMININ TASARIMI Ders sorumluları, dersi kodlayan öğrenci sayısına göre arazi posta sayısı belirleyeceklerdir. Öğrenciler kendi aralarında değişimli olarak her hafta posta başı ve yardımcısı belirleyerek arazi ölçümlerine bu şekilde devam edeceklerdir. Öğrenciler, arazi çalışmaları sırasında Bölümümüz Ölçme Tekniği Laboratuvarında bulunan ilgili ekipmanları kullanacaktır. Öğrencilerin bu ekipmanların kullanımı sırasında aşağıda belirtilen şartlara uyma zorunluluğu vardır: Öğrenciler, Ölçme Tekniği Laboratuvarı çalışma koşullarına göre davranacaktır. Laboratuvar çalışma saatleri dışında ekipman kullanımı kesinlikle yasaktır. Arazi çalışmalarında kullanılan ekipmanlar teslim edilmeden önce mutlak suretle temizlenmelidir. Kirli getirilen ekipmanlar teslim alınmayacaktır. Öğrenciler, Ölçme Tekniği Laboratuvarından almış oldukları ekipmanlardan birinci derecede sorumludur. Ekipmanların bozulması, düşürülmesi, kırılması,

3 kaybolması gibi durumlarda Ölçme postasındaki tüm öğrenciler ortak olarak sorumlu tutulacak ve sorunlu ekipmanın yeniden temini sağlanacaktır. Ölçme Tekniği Laboratuvarından ekipman alınırken, Ölçme postasından bir öğrencinin kimliği alınacaktır. Öğrenciler ekipmanları kendi ders programlarında belirtilen saat içerisinde kullanabileceklerdir. Bu saatlerin dışında, diğer derslerin uygulamaları haricinde kalan zamanlarda da ekipmanlar kullanılabilecektir. Ayrıca; Her grup, ilgili öğretim üyesi ve yardımcılarının vermiş olduğu çalışma bölgesinin sınırlarını ve sabit nokta konum, röper krokisi ve koordinat değerlerini esas alarak, bu yönergenin ilgili maddelerinde belirtilen hususların azami ölçüde dikkate alınacağı bir çalışma programı tasarımı yapacaktır. Tasarım çalışmasında altlık olarak, sadece ilgili öğretim üyesi ve yardımcılarından alınacak dokümanlar kullanılacaktır. Herhangi bir şekilde (Daha önceki senelerdeki uygulamalar, Halihazır Haritalar) elde edilerek kullanılacak altlıklar öğrencilerin ilgili dersten grup olarak başarısız sayılmalarına neden olacaktır. Öğrencilerin arazi çalışmalarında hava koşullarına göre uygun olarak giyinmeleri ve araç trafiğine dikkat etmeleri çok önem arz etmektedir. Dersin sınavları, ilgili öğretim üyesi ve yardımcılarının kararına göre değişebilir. Sınavlar arazi uygulaması, rapor dosya ve yazılı sınav olarak yapılabilir. Öğrenciler arazi çalışmalarını eşit olarak katılım sağlayacak ve sorunsuz tamamlamak zorundadır. Çıkabilecek her türlü anlaşmazlıkta ilgili öğretim üyesine haber verilecektir. Çalışmalarda %80 devam koşulunu yerine getirmeyen öğrenciler devamsız sayılacaktır. 3. ARAZİ ÇALIŞMALARI 3.1. GENEL SINIR KROKİSİ VE NOKTA TESİSLERİ Öğrenciler, arazi çalışmalarında kendi sınırlarındaki arazi için ilk olarak istikşaf çalışması yapacaklardır. Sonrasında, arazide uygun yerlerde poligon ağı kurmak için poligon tesisi gerçekleştireceklerdir. Bu tesisler için daha önceden tesis edilen noktalar kullanılabilir. Çalışma alanında kullanılan her nirengi ve poligon noktaları için ayrı olarak röper krokisi hazırlanacak ve dersin Çalışma Raporunun ekinde sunulacaktır. Çalışmalarda kullanılacak nirengi ve poligon noktalarının tesisi için uygun malzemeler (ahşap kazık, çivi vb.) kullanılacaktır. Tüm noktaların (nirengi, nivelman ve poligon) röperleri en az dört noktaya dayalı olarak hazırlanır. Röper krokisi bilgisayar ortamında hazırlanabildiği gibi el ile de çizilebilir. Şekil 1 de röper krokisi örneği verilmiştir.

4 Şekil 1. Röper Krokisi 3.2. POLİGON GEÇKİSİ TESİSİ VE ÖLÇÜMÜ Arazide detay ölçümünü yapabilmek amacıyla nirengi noktaları arasında yeterli sayıda poligon geçkisi oluşturulur, uygun malzeme kullanılarak tesis edilir ve röperlenir. Poligon noktaları arazideki tüm detayların ölçülebilmesine izin verecek sıkılıkta olacaktır. Poligon noktalarındaki kırılma açıları iki yarım silsile olarak, uzunluklar ise kenarın her iki ucundan da elektronik takeometre ile ölçülür. Yansıtıcılar nokta üzerine, jalon sehpası kullanılarak düşey olarak yerleştirilecektir.

5 Poligon kenarları genellikle gidiş-dönüş şeklinde veya eğer arazi eğimli ise iki kere yukarıdan aşağıya doğru yatay olarak ölçülür. İki ölçü arasındaki fark uzaklık ne olursa olsun 3 cm yi geçmemelidir. Kenar ölçümünde elektronik uzaklıkölçer kullanılıyorsa uzunluklar karşılıklı olarak ölçülmelidir. Elektronik alet istasyon noktasına dikkatlice merkezlendirilerek kurulup düzeçlenmelidir. Hedef noktasına reflektör düşey vaziyette konulmalı ve merkezlendirilmelidir. Alet reflektöre yöneltilerek yatay uzaklık veya eğik uzaklık ölçülmelidir. Eğer eğik uzaklık ölçülüyorsa zenit açısı yardımı ile yataya indirgenmelidir. Ölçülen uzunluklar yataya indirgenerek cm ye kadar ortalaması alınır. İki ölçü arasındaki fark BÖHHBÜY de verilen miktarı aşmamalıdır. Poligon hesabı bilgisayarda excel ortamında ve CAD programında iki defa hesaplanacaktır. Şekil 2 de poligon açı ölçümü, hesap ve indirgeme kontrolü örneği; Şekil 3 de ise kenar ölçü çizelgesi örneği verilmiştir. Arazi postaları bu örneklerde olduğu gibi kendi ölçümleri sonuçları için aşağıdaki işlemleri gerçekleştirecektir. Şekil 2. Poligon Açı Ölçümü ve Hesabı Şekil 3. Poligon Kenar Ölçü Çizelgesi

6 Poligon hesabı Şekil 4 de verildiği gibi hesaplanarak dosyalanacaktır. Şekil 4. Poligon Hesabı Örneği Poligon hesabından sonra poligon kanavası çizimi gerçekleştirilecektir. Şekil 5 de poligon kanavası örneği verilmiştir.

7 Şekil 5. Poligon Kanavası Örneği 3.3. NİVELMAN AĞI TESİSİ VE ÖLÇÜMÜ Çalışma kapsamında tesisi gerçekleştirilecek poligon noktalarının yüksekliklerinin belirlenebilmesi için nivelman ağı kurulacak ve halihazır harita üretiminde kullanılan tüm poligon noktalarına yükseklik taşınacaktır. Arazi çalışması, Gidiş-Dönüş nivelmanı olarak gerçekleştirilecektir ve hesaplamalar ona göre yapılacaktır. Poligon noktalarının yükseklikleri, nivelman noktaları arasında oluşturulan dayalı nivelman geçkileri biçiminde, geometrik nivelman ile gidiş -dönüş olarak BÖHHBÜY ye uygun şekilde ölçülecek ve hesaplanacaktır. Çalışmada mira, düşey ekseni etrafında dönebileceği sağlam zemin noktalarına konur ve küresel düzeç yardımıyla düşeyliği sağlanır. Geri ve ileri bakışlarda miralar, aletten eşit uzaklıkta tutulmalı ve bu uzaklık 50 metreyi geçmemelidir. Şekil 6 da nivelman hesabı örneği verilmiştir.

8 Şekil 6. Örnek Nivelman Hesabı 3.4. KUTUPSAL ALIM Detay noktalarının alımı poligon noktalarına optik-mekanik takeometreler ile kutupsal alım yöntemine göre ölçülecektir. Takeometrik alım, konum ve yüksekliği belli olan poligon noktalarından yapılır. Detay noktalarının konumları kutupsal koordinat sistemiyle, yükseklikleri ise trigonometrik olarak belirlenir. Bu tür alımda detay noktalarındaki ölçüler birbirinden bağımsız olup, bir detay noktasında yapılan hata, diğer noktaları etkilememektedir.

9 Ölçmelerin yapıldığı ve aletin kurulduğu poligon noktası, kutup noktası (Alet noktası istasyon noktası), bu noktadan geçen ve başlangıç alınan poligon kenarı da kutup doğrultusudur. Detay noktalarının belirlenmesi için, noktalara giden doğrultu ile kutba olan mesafenin ölçülmesi gerekir. Bu amaçla her bir detay noktasında; yatay açı, düşey açı ve üç kılda mira okumaları yapılmalıdır. Ölçme ve çizimde kolaylık sağlaması nedeniyle, aletin yatay bölüm dairesi sıfıra bağlanarak, dürbün soldaki poligon noktasına yöneltilir. Mümkünse zemin işaretine, değilse nokta üzerinde tutulan çeküle düşey kıl tatbik edilir. Aletin düşey dairesini kontrol etmek amacıyla da, bakılan bu poligon noktasına mira tutularak üç kılda okuma yapılır ve düşey açı okunur. Alet bir diğer poligon noktasına yöneltilerek yatay ve düşey açılarla ( yatay açılar 10cc düşey açılar 1c olmak üzere) her üç kılda mira okuması yapılır. Bu iki poligon noktasına yapılan gözlemler yardımıyla, kutup noktasının poligon noktalarına olan uzaklıkları ve bakılan noktaların uzunlukları ve kot değerleri ile karşılaştırılır. Farklar yönetmeliklerde belirlenen sınırları geçmemelidir. Detay noktası sayısı araziye ve ölçeğe bağlıdır. Haritanın ölçeğine göre maksimum gözleme uzaklıkları farklılık gösterebilir. Arazi postası, detay noktası sayısına Çizelge 1 e göre karar verecektir. Çizelge 1. Detay Noktası Tablosu 4. DOSYALAMA VE SINAV İŞLEMLERİ Ölçme Uygulaması I dersinin çalışma raporunun hazırlanması ve dersin başarı kriterleri, aşağıda belirtilen dosyalama ve sınav işlemleri ile tanımlanmaktadır: Her arazi postası kapak sayfasını kendi grup elemanlarına göre düzenleyecektir. Tüm çalışma bölgesinin 1/2000 ölçekli nirengi, nivelman ve poligon kanavaları, hesaplanan değerlere göre hazırlanacaktır. Ölçülen her noktanın, çizim değerleri olan dik koordinatları (sağa ve yukarı değerleri) ve ortometrik yükseklikleri (H), aşağıda verilen formatta ASCII dosyalar olarak hazırlanacak ve CD ye kayıt edilecektir. ASCII dosyalar ölçü çizelgeleriyle uyumlu olacaktır. Nokta sayıları, yatay konum ve yükseklik değerleri aynı olmalıdır. ASCII dosya formatı; nokta no boşluk yukarı değer (x) boşluk sağa değer (y) boşluk yükseklik (H) şeklinde olmalıdır. Dosya formatı örneği:

10 Çalışmanın her aşamasında ve özellikle dosyalama işleminden önce bütün ölçüler, hesaplar ve çizimler bölge sorumlusu öğretim üyesi tarafından onaylandıktan sonra dosyalanacaktır. Arazi çalışmalarında gerçekleştirilen tüm ölçü, kroki vb. çalışmaların bir kopyası ders günü sonunda ilgili öğretim üyesine teslim edilecektir. Bu yönergede belirtilmeyen diğer tüm teknik konular için BÖHHBÜY göz önünde tutulur. Rapor dosyası hazırlanırken, tüm alt başlıklar; arazide karşılaşılan her türlü durum bahsedilerek detaylı olarak anlatılacak ve sonrasında hesaplamaları eklenecektir. Dosya düzeni Rapor_düzeni.doc dosyasında anlatıldığı gibi olacaktır. Dosya; İçindekiler, çalışma raporu, poligon hesabı, nirengi ve poligon kanavası, nirengi, poligon röper ve ölçüm krokileri, genel sınır krokisi, koordinat özet çizelgesi, nivelman ağı ölçümü ve hesabı, trigonometrik yükseklik ağı ölçümü, poligon ölçüm ve hesapları, kutupsal alım ölçü krokileri, hesap çizelgeleri, bina/cephe uzunlukları ve kontrolleri, röleve ölçüleri ve krokileri, grup yöneticisinin verdiği pafta köşe koordinatlarına göre düzenlenmiş olan 1/1000 ölçekli halihazır harita, sağa-yukarı değer, H formatında bütün noktaların koordinatları hazırlanarak, üzerinde bölge numarası ve ilgili dosya adı yazılacak olan CD ye kayıtlı olarak teslim edilecektir. Çalışma raporunun sonunda, postadaki her öğrenci, hazırladığı çalışma çerçevesinde kendi gelişimini sorguladığı, almış olduğu teorik bilgileri uygulamaya dönüştürebilme becerisini irdelediği, ekip çalışmasını değerlendirdiği ve Ölçme Uygulaması I dersinin kendisine sunduğu katkıları açıkça belirten; bizzat kendisi tarafından kişisel değerlendirme raporunu ekleyecektir. Bu çalışma sistemi, her bir öğrencinin kendini ifade edebilme ve yapmış olduğu çalışmayı yazılı olarak sunabilme becerisini ölçmeye yönelik bir uygulama olarak değerlendirilecektir. Çalışma sonucunda 1/1000 ölçekli halihazır harita üretilecektir. Üretilecek bir harita halihazır harita detaylarının tamamını barındıracak şekilde çizilecektir. Sonuç harita Google Earth ortamına aktarılarak ekran görüntüsü dosya eklerine konulacak ve işlem ayrıntılı olarak anlatılacaktır. Arazide elde edilen veriler kullanılarak elde edilecek 1/1000 ölçekli halihazır harita üretimi için mutlaka bir CAD programı kullanılacaktır. Dosyada bulunacak çıktılar da yine aynı CAD programından alınacaktır. Dersin vize sınavı, alet ve donanım kullanma becerisi ölçülecek şekilde arazide uygulama sınavı olarak yapılacaktır. Dersin final sınavında ise ilgili öğretim elemanlarınca dosyalardan sözlü sınav yapılarak dosya notu verilecektir. Dosya notunun belirlenmesinde öğrencinin arazi çalışması aşamasındaki performansı, dosya hazırlama aşamasında gösterdiği katkı ve sözlü sınavdaki başarısı ile alet ve donanım kullanma becerisi eşit oranda dikkate alınacaktır. Gerekli görüldüğü durumlarda ilgili öğretim elemanları sınav sisteminde değişiklik yapabilir. Dosyalar ilgili öğretim üyelerine teslim edildikten sonra kesinlikle öğrencilere geri verilmeyecektir.