Yard. Doç. Dr. Mine Afacan Fındıklı. İş Değerleri ve Çalışma Hayatına Yansımaları

Transkript

1 Yard. Doç. Dr. Mine Afacan Fındıklı İş Değerleri ve Çalışma Hayatına Yansımaları İstanbul

2 Yayın No : 2918 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Haziran 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İST. (Sertifika No ) (0-212) : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Bana sahip olduğum "değerleri" aktarmış olan biricik aileme

4

5 [ 1. Bölüm İş Değerleri ] ÖZET Değer kavramını; yaşam biçimleri arasında tercihler; insanın dünyadaki yeri ile ilgili temel varsayımlar; herhangi bir ihtiyacın, tutumun ya da arzunun hedefi; tutum, davranış ve inançların formüle edildiği genel standartlar; toplum üyelerince paylaşılan fikirler, kabuller ve inanışlar olarak tanımlanmak mümkündür. Bireylerin yaşadıkları toplum, bağlı oldukları grup, büyüdükleri aile, okul ve arkadaş çevresinden etkilenerek, öğrenerek kendi değerler sistemini oluşturdukları belirtilmektedir. Aynı zamanda değerlerin en önemli fonksiyonunun; davranışlara rehberlik etmesi ve bireylere özgün standartlar sağlaması olduğu vurgulanmaktadır. Dolayısıyla değerlerin, bireylerin tutum ve davranışlarına rehberlik eden, başkalarının davranışları hakkında kişilerin muhakeme yapmalarında yardımcı olan, içinde bulundukları durumları, eylemleri, nesneleri anlamlandırmada destekleyici olan bireysel standartlar oldukları söylenebilir. İlgili yazında bireysel boyutta değerleri incelerken genel olarak iki tip değer sınıflaması ile karşılaşılmaktadır. Bunlardan ilki; genel yaşam (genel) değerleri, diğeri ise iş değerleri olarak adlandırılmaktadır. Genel yaşam değerlerinin ev ve aile yapısı içinde var olduğu, iş değerlerinin ise iş aktiviteleri içinde ortaya çıktığı öngörülmektedir. Genel yaşam değerlerinin kariyer planlama ve geliştirme sürecini çok yönlü olarak etkilediği ifade edilirken, iş değerlerinin bireylerin çalışma hayatlarında tatmin olmalarını sağlayan değerler olarak işleyiş gösterdiği sürülmektedir. İş değerleri ve yaşam değerleri birbirinden ayrılamamakla birlikte, iş değerlerinin genel değerlerin daha özelleşmiş bir yönü olarak ele alındığı görülmektedir. İş değerleri tıpkı genel değerler gibi, çalışma sırasında bireylerin sergiledikleri tutumlarını, davranışlarını ve içinde bulundukları durumu algılamaları etkilediği bilinmektedir. Gerçekleştirilen araştırmaların ışığı altında, toplumsal kültürde olduğu gibi, iş değerlerinin de toplumdan topluma fark- - v -

6 İş Değerleri ve Çalışma Hayatına Yansımaları lılık veya benzerlik gösterebildiği anlaşılmaktadır. İş değerlerindeki farklılaşmanın sadece yaşanılan toplumdan aktarılan özelliklerden kaynaklanmadığı, yaş, cinsiyet, yaşanılan dönem ve coğrafya, meslek grupları, örgüt içerisinde sahip olunan ünvan ve pozisyon açısından farklılıkların gözlemlendiği ifade edilmektedir. Aynı zamanda değerlerin genel olarak herkes için benzer olduğu yalnızca önem sırasında değişikliklerin görüldüğü iddia edilmektedir. Kitapta sunulan ve tanımlayıcı nitelikte olan bu araştırmanın amacı, iş yaşamında bireylerin tutum ve davranışlarına yön veren iş değerlerinin belirlenmesi ve farklı meslek gruplarına mensup olan bireylerin, belirlenen değer boyutlarının öncelik sıralamasını farklı biçimde oluşturup oluşturmadıklarının sorgulanmasıdır. Araştırma kapsamında yardımcı Üreme Teknikleri (YÜT) yöneticileri ile çalışanlarına ve PERYÖN e üye olan İK yöneticileri ile uzmanlarına belirlenen anketler vasıtasıyla çeşitli sorular sorulmuş, alınan cevaplar istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Schwartz ın (Portrait Values Questionnaire- PVQ- 2001) iş değerleri çerçevesinde sağlık çalışanları ve İK cıların iş değerleri belirlenmiştir. Araştırmanın evrenini, Türkiye de yedi coğrafî bölgedeki 128 IVF merkezi yönetici (Klinik direktörleri, laboratuar sorumluları) ve çalışanları (Embriyolog, biyolog, laboratuar teknisyeni, IVF hemşiresi) ve yaklaşık olarak 3000 üyesi olan PERYÖN Derneğine üye olan İK çalışanları oluşturmaktadır. Türkiye genelindeki 128 merkezden 33 ü (%26) araştırmaya katılmayı kabul etmiş ve konu ile ilgili olarak çalışanları yöneticileri tarafından bilgilendirilmiştir. PERYÖN derneği üyelerinden 541 i araştırmaya destek vermiştir. Katılımcıların iş değerlerinin beş boyut altında gruplandığı belirlenmiştir. Bunlar; Kendini Geliştirme, Hazcılık, Değişime açıklık, Muhafazakarlık, Kendini Aşma boyutlarıdır. Katılımcıların iş değerleri ortalamaları sonucunda, sağlık çalışanları ile İK çalışanlarının iş değerleri önceliklerinin birbirlerinden farklı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu bulguya ek olarak; boyutlar bazında hem YÜT merkezi yöneticilerinin (klinik direktörleri ve laboratuar sorumluları) hem de İK yöneticilerinin iş değerleri ortalamalarının çalışanlarından (biyolog, embriyolog, hemşire, laboratuar teknisyeni ve uzman doktorlar) / uzmanlardan daha yüksek olduğu, yöneticilerin yalnızca hazcılık iş değeri boyutunun çalışanlarından / uzmanlardan daha düşük olduğu anlaşılmıştır. - vi -

7 [ İçindekiler ] İÇİNDEKİLER Özet...v Giriş...1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. İŞ DEĞERLERİ Değer Kavramı Değerlerin Özellikleri ve İşlevleri Değerlerin Yakın Kavramlarla İlişkisi Değerler ve İnançlar Değerler ve Tutumlar Değerler ve Normlar Değerlerle İlgili Başlıca Sınıflandırmalar: Evrensel / Kültürel / Bireysel Değerler (Genel Yaşam ve İş Değerleri) Değerlerin Evrensel Boyutta Sınıflandırılması Değerlerin Kültürel Boyutta Sınıflandırılması Değerlerin Bireysel Boyutta Sınıflandırılması Genel Yaşam (Genel) Değerleri İş Değerleri İnanç Sistemleri ve İş Değerleri İlişkisi İş Değerlerinin Belirlenmesi vii -

8 İş Değerleri ve Çalışma Hayatına Yansımaları İKİNCİ BÖLÜM 2. İŞ DEĞERLERİ VE ÇALIŞMA HAYATINA YANSIMALARI...41 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. ARAŞTIRMA Yardımcı Üreme Teknikleri (Tüp bebek) Merkezleri ile İnsan Kaynakları Çalışanları ve İş Değerleri Araştırmanın Bulguları Katılımcıların Demografik Özellikleri İş Değerlerinin Belirlenmesi YÜT Merkezleri Yöneticileri ve Çalışanlarının İş Değerleri Ölçeğinin Faktör Analizi ve Güvenilirlik Testi Sonuçları İK Yönetici ve Uzmanlarının İş Değerleri Ölçeğinin Faktör Analizi ve Güvenilirlik Testi Sonuçları Değişkenlerin Ortalama ve Standart Sapma Sonuçları Araştırma Sonuçlarının Değerlendirilmesi YÜT Merkezleri ve İK Yöneticilerinin İş Değerlerinin Karşılaştırılması ile İlgili Sonuçların Değerlendirilmesi YÜT Merkezleri ve İK Yöneticileri ile Çalışanların /Uzmanların İş Değerlerinin Karşılaştırılması ile İlgili Sonuçların Değerlendirilmesi SONUÇ...85 KAYNAKÇA...87 ÖRNEK SORU FORMU viii -

9 [ İçindekiler ] ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Şekil 2. Şekil 3. Şekil 4. Şekil 5. Şekil 6. Kişilik Yapısında Değer, Tutum, İnanç İlişkisi...9 Schwartz ın Değerler Modeli...35 Değer- Tutum- Davranış İlişkisi...42 Değerler ve İş Değerleri- Davranışları Modellemesi...44 Yönetici ve Çalışanları İş Değerlerinin Çatışma İhtimali...52 Araştırma Kapsamında Belirlenen İş Değerleri...72 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Tablo 2. Tablo 3. Tablo 4. Tablo 5. Tablo 6. Tablo 7. Tablo 8. Tablo 9. Meslekler ve Değer Önceliklerinin Farklılaşması...13 Değerleri Evrensel Boyutları İle İlgili Gruplayan Çalışmalar...14 Değerleri Kültür Boyutunu Esas Alarak Gruplandıran Çalışmalar...18 İş Değerlerini Belirleyen Dönemler...23 Uyumlu Değer Alanları...32 Karşıt Değer Alanları...34 İş Değerleri Ölçekleri ve Boyutları...36 İş Değerleri Ölçekleri ve Boyutları (devam)...37 Meslekler ve Değer Önceliklerinin Farklılaşması...56 Tablo 10. Sağlık Sektöründeki Katılımcıların Demografik Özellikleri...62 Tablo 11. İK Katılımcılarının Demografik Özellikleri...63 Tablo 12. YÜT Merkezleri Yöneticileri ve Çalışanlarının İş Değerlerinin Faktör Analizi Açıklanan Toplam Varyans...64 Tablo 13. YÜT Çalışanları İş Değerlerinin Faktör Yapıları Tablosu...66 Tablo 14. İş Değerleri Ölçeğine İlişkin Toplam Güvenirlik Değerleri ix -

10 İş Değerleri ve Çalışma Hayatına Yansımaları Tablo 15. İK Yöneticileri ve Çalışanlarının İş Değerlerinin Faktör Analizi Açıklanan Toplam Varyans...68 Tablo 16. İK Çalışanlarının İş Değerlerinin Faktör Yapıları Tablosu...70 Tablo 17. İş Değerleri Ölçeğine İlişkin Toplam Güvenirlik Değerleri...71 Tablo 18. YÜT Merkezleri Yönetici ve Çalışanların İş Değerleri Ortalama ve Standart Sapmaları...73 Tablo 19. YÜT Merkezi Yöneticilerinin ve Çalışanlarının İş Değerlerinin Ortalamalarına Göre Sıralanışı...74 Tablo 20. İK Yönetici ve Uzmanları İş Değerleri Ortalama ve Standart Sapmaları...75 Tablo 21. İK Yöneticilerin ve Uzmanlarının İş Değerlerinin Ortalamalarına Göre Sıralanışı...76 Tablo 22. YÜT Merkezleri Yöneticilerinin ve İK Yöneticilerinin İş Değerlerin Ortalamalarına Göre Sıralanışı x -