BURSA DAKİ ENBÜYÜK 250 FİRMAYA FİNANSAL ANALİZ AÇISINDAN BAKIŞ (2005) Prof.Dr.İbrahim Lazol

Transkript

1 BURSA DAKİ ENBÜYÜK 250 FİRMAYA FİNANSAL ANALİZ AÇISINDAN BAKIŞ (2005) Prof.Dr.İbrahim Lazol 1. Giriş Bu yazıda, Bursa daki (ciro açısından) en büyük 250 firmanın finansal profilini ortaya koymak amacındayız. Bu amaçla işletmelerin 2005 dönem sonu bilançoları ve ilgili döneme ait gelir tablosu bilgileri kullanılacaktır. Finansal analiz, bir işletmenin finansal durumunu ve gelişmesinin yeterliliğini belirlemek için, finansal tablo kalemlerindeki değişikliklerin, kalemler arasındaki ilişkilerin, zaman içinde göstermiş oldukları eğilimlerin incelenmesi ve gerektiğinde belirlenen standart ve sektör ortalaması ile karşılaştırılarak yorumlanması faaliyetlerinin bütününü kapsar. İşletmelerde yöneticinin ana görevi işletmenin varlık ve kaynaklarını yöneterek belirlenen hedeflere ulaşmaktır. İşletmelerin hedeflerine ulaşması ise genel olarak yeterli ve güvenli bir karlılık elde etmesi ile mümkündür. Bu da, işletmenin amaçları ile uyumlu varlık ve kaynak yapısına sahip olmasına bağlıdır. Aşağıda, konu edilen 250 firmanın likidite, varlık - kaynak yapısı, varlık kullanımı ve karlılık durumu sektörel bazda ele alınacaktır. 2. Bilanço Yapısı ve Gelir Tablosu Bilgileri Açısından Sektörel Durum Yapılacak analize temel oluşturmak üzere, aşağıda, firma sayıları da belirtilerek sektör bilanço grup bilgileri ile satış ve kar/(zarar) büyüklükleri verilecektir. Tablo 1: Sektörler İtibariyle Toplam Bilanço Ana Grup Büyüklükleri 1

2 Firma Sayısı Enerji - Elektrik - Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina - Metal Muhtelif Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Tekstil ve Konfeksiyon Dönen Varlıklar 1,101,069, ,075, ,577, ,560,010 2,723,372,770 2,494,851,135 8,657,506,345 Duran Varlıklar (net) 894,752, ,002,596 1,094,116, ,262,361 1,893,083,586 3,182,297,762 8,303,515,127 Aktif Toplamı 1,995,821,474 1,284,078,315 1,960,694,059 1,426,822,371 4,616,456,356 5,677,148,897 16,961,021,472 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 821,747, ,249, ,018, ,024,073 1,878,782,262 2,090,964,344 6,387,786,670 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 379,935, ,039, ,592, ,524, ,041, ,071,042 2,041,205,180 Öz Sermaye 794,138, ,789,513 1,192,082, ,273,440 2,309,632,165 2,757,113,511 8,532,029,622 Pasif Toplamı 1,995,821,474 1,284,078,315 1,960,694,059 1,426,822,371 4,616,456,356 5,677,148,897 16,961,021,472 Toplam içindeki aktif/pasif payı Çalışan Sayısı Yukarıdaki bilanço bilgilerinden 250 firmada YTL tutarında varlık ve dolayısı ile kaynak kullanımı olduğu görülmaktedir. Bu varlık ve kaynakların sektörlere dağılımında ise %33.47 ile başı tekstil almakta, 2. sırada ise %27.22 ile otomativ gelmektedir. Böylelikle iki sektörün toplamı toplam varlıkların % 60 ını aşmaktadır. Diğer yandan, 250 büyük firma toplam kişiye istihdam sağlamakta olup bu açıdan da tekstil lider otomotiv ise ikinci sırada yer almaktadır. Bu iki sektör toplam olarak istihdamın %70 ten fazlasını sağlamaktadır. Yukarıdaki iki tespit sözkonusu iki sektörün Bursa ve dolayısı ile ülkemiz için önemini ortaya koymaktadır. Tablo 2: Firma Başına Ortalama Bilanço Büyüklükleri 2

3 Tablo 1/ Firma Sayısı Enerji - Elektrik Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina - Otomotiv Ana ve Tekstil ve 2005 Metal Muhtelif Yan Sanayi Konfeksiyon Dönen Varlıklar 137,633,669 22,471,116 33,329,899 15,051,200 47,778,470 32,400,664 34,630,025 Duran Varlıklar (net) 111,844,016 17,656,331 42,081,411 13,485,247 33,211,993 41,328,542 33,214,061 Aktif Toplamı 249,477,684 40,127,447 75,411,310 28,536,447 80,990,462 73,729,206 67,844,086 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 102,718,446 14,007,802 23,193,029 10,900,481 32,961,092 27,155,381 25,551,147 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 47,491,918 3,719,973 6,368,957 2,390,497 7,509,508 10,767,156 8,164,821 Öz Sermaye 99,267,320 22,399,672 45,849,324 15,245,469 40,519,863 35,806,669 34,128,118 Pasif Toplamı 249,477,684 40,127,447 75,411,310 28,536,447 80,990,462 73,729,206 67,844,086 Yukarıdaki tablo işletme başına yapılan ortalama varlık yatırımını ortaya koymaktadır. Enerji-Elektrik Elektronik sektöründe firma başına yatırımın YTL olduğu ve bunun diğer sektörlere göre önemli ölçüde büyük gerçekleştiği görülmektedir. Tüm sektörler açısından, yani 250 firmanın tamamı için ortalama varlık tutarı ise YTL dır. Tablo 3: Sektörler İtibariyle Satış ve Kar/(Zarar) Büyüklükleri Firma Sayısı Enerji - Elektrik - Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina - Metal Muhtelif Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Tekstil ve Konfeksiyon Toplam Satışlar 1,664,614,164 1,698,867,156 2,180,890,991 1,744,089,357 9,090,133,000 5,248,657,729 21,627,252,397 Yurtdışı Satış 56,042, ,634, ,671,608 99,647,680 3,186,247,776 1,326,336,353 5,502,579,751 Yurtiçi Satış 1,608,572,129 1,530,232,857 1,515,219,383 1,644,441,677 5,903,885,224 3,922,321,376 16,124,672, Yılı Dönem Karı/(Zararı) 78,489,361 78,819,292 96,278, ,222, ,863,729-55,210, ,462,777 Sektör Satış Payı Yukarıdaki tabloda 250 firmanın 2005 yılında yaptığı satışların % 42,03 ünü otomotiv, % 24,27 sini tekstil sektörü yapmıştır. Bu iki sektörün toplam satışlardaki payı %66.30 la önemli bir yer tutmaktadır. 3

4 Tablo 4: Firma Başına Ortalama Satış ve Kar/(Zarar) Büyüklükleri Firma Sayısı Enerji - Elektrik - Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina - Metal Muhtelif Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Tekstil ve Konfeksiyon Toplam Satışlar 208,076,771 53,089,599 83,880,423 34,881, ,476,018 68,164,386 86,509,010 Yurtdışı Satış 7,005,254 5,269,822 25,602,754 1,992,954 55,899,084 17,225,147 22,010,319 Yurtiçi Satış 201,071,516 47,819,777 58,277,669 32,888, ,576,934 50,939,239 64,498, Yılı Dönem Karı/(Zararı) 9,811,170 2,463,103 3,703,022 2,824,443 7,313, ,017 3,025,851 Tablo 5: Sektörler İtibariyle Toplam Bilanço Ana Grup Büyüklükleri Dikey Yüzdeleri Firma Sayısı Enerji - Elektrik Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina ve Metal Muhtelif Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Tekstil ve Konfeksiyon Dönen Varlıklar Duran Varlıklar (net) Aktif Toplamı Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Öz Sermaye Pasif Toplamı

5 Tablo 5 sektörlerde varlık ve kaynak dağıtımını açık olarak ortaya koymaktadır. Bu yapıya göre özkaynak gücü en yüksek görünen sektör makina ve metal sektörü, özkaynak gücü en zayıf görünen sektör ise Enerji-Elektrik-Elektronik sektörüdür. Tablo 6: Sektörler İtibariyle Satış ve Kar/(Zarar) Büyüklükleri Dikey Yüzdeleri Firma Sayısı Enerji - Elektrik - Elektronik Gıda Tarım ve Hayvancılık Makina - Metal Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Tekstil ve Konfeksiyon Muhtelif Toplam Satışlar Yurtdışı Satış Yurtiçi Satış Yılı Dönem Karı/(Zararı) Tablo 6 dan sektörlerin ortalama olarak satışlarının %25 ini yurtdışına, %75 ini ise yurtiçine yaptıkları görülmektedir. Sektörel satışlarının oranı açısından bakıldığında satışlarının en büyük payını yurtdışına yapan sektör %35 le otomtiv sektörüdür. Bu nedenle 2005 yılında devam eden yabancı para kur düşüklüğünün, sırası ile otomotiv, makina ve tekstil sektörlerinin karlılığını negatif yönde etkilediği söylenebilir. Yukarıdaki bilanço ve gelir tablosu bilgilerinden hareketle finansal analiz yapılacaktır. Analizde elde edilen sonuçlar sektörle ilgili ortalamaları ifade etmektedir. Burada yer alan işletmelerin bireysel bilgileri sektörden farklılık gösterecek yani daha iyi ya da daha kötü pozisyonda olabilecektir Likidite Analizi İşletmelerin likidite gücü ödeme yükümlülüklerinin zamanında karşılanmasının bir göstergesidir ve dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak yapısındaki uyuma dayanır. İşletmelerde finans fonksiyonunun temel görevlerinden biri bu dengenin kurulması ve korunmasıdır. Likidite gücü zayıf olan işletmelerde para bulmak üst yönetim için öncelikli olduğundan önemli bir zaman kaybına ve moral bozukluğuna neden olur. Bu durumun uzun sürmesi ise ticari itibar kaybına yol açar ki bu da işletmenin her bakımdan bedel ödemesine neden olur. 5

6 Çok genel bir standart olarak bir işletmenin dönen varlık tutarı kısa vadeli yabancı kaynaklarının iki katı olur ise sözkonusu işletmenin likidite sorunu yaşamaması beklenir. Bu ilişkiyi finansal analizde Cari Oran ifade eder. Cari oranın genel standardı 2 olmakla birlikte, sektörden sektöre değişiklik gösterebilir. Ancak, bu oranın 1 in altına düşmesi net işletme sermayesinin (dönen varlıklar - kısa vadeli yabancı kaynaklar) negatif demektir ve likidite açısından sorunlu bir seviyeyi ifade eder. Aşağıda, 2003, 2004 ve 2005 yılları için hesaplanan Cari Oran değerleri verilecektir. CARİ ORAN=Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ENERJİ GIDA TARIM VE HAYVANCILIK 2003 YILI 2,41 1,42 1,38 1,66 2,23 1,22 1, YILI 1,98 1,34 1,51 1,82 1,89 1,14 1, YILI 1,34 1,60 1,44 1,38 1,45 1,19 1,36 Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi cari oran 250 firma için 2003 yılından itibaren toplam bakımından düşüş göstermektedir. Toplam bakımından yaşanan bu trend sektörler açısından farklılık göstermektedir. Elektrik elektronik ve otomobil sektörlerinde düşüş yaşanırken diğerlerinde dalgalı bir yapı oluşmuştur. Sektörlere bakıldığında cari oranın büyüklüğü likidite gücünün pek de kötü olmadığını göstermekle birlikte sektörler arasında tekstilin her üç yılda da alt sınırlarda olduğu görülmektedir Finansal Yapı Analizi Finansal yapı kavramı, işletmenin pasif yapısını ifade eder. İşletme genel olarak varlık finansmanında yabancı kaynak ve özkaynak kullanır. İşletmenin varlık kullanımından elde ettiği karlılık borçlanma maliyetinden büyük olduğu sürece işletmeler borçlanarak özkaynak karlılığını arttırabilirler. Yani bu durumda borçlanmak ortaklar açısından avantajlıdır. Ancak, borçlanma düzeyi arttıkça risk de artacağından işletmelerin borçlanma düzeyleri belli bir oranı aşmamalıdır. Borçlanma oranının aktif toplamının %50 si civarına kadar yükselmesi genelde normal kabul edilmektedir. Ancak, her işletme kendi nakit yaratma gücü ve planı ile uyumlu bir yabancı kaynak kullanımını seçmelidir. 6

7 Sektörler itibari ile ve üç yıllık karşılaştırmalı olarak 250 firmanın borçlanma oranları aşağıdaki gibidir. YABANCI KAYNAKLAR/ NET AKTİFLER ENERJİ GIDA TARIM VE HAYVANCILIK 2003 YILI 0,35 0,44 0,17 0,35 0,29 0,46 0, YILI 0,39 0,45 0,20 0,37 0,28 0,53 0, YILI 0,60 0,44 0,39 0,47 0,49 0,51 0,50 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR/NET AKTİFLER ENERJİ GIDA TARIM VE HAYVANCILIK 2003 YILI 0,20 0,30 0,11 0,27 0,26 0,31 0, YILI 0,22 0,32 0,14 0,28 0,23 0,41 0, YILI 0,41 0,35 0,31 0,38 0,41 0,37 0,38 Genel olarak makina ve gıda sektörlerinde borçlanma düzeyinin nispi olarak düşük, elektrik elektronik ve tekstil sektörlerinde ise üst düzeylerde olduğu görülmektedir. Diğer bir bakışla özellikle elektrik elektronik ve tekstil sektörlerinin yeni borçlanma kapasiteleri olmadığı görünmektedir. Tekstilin likidite analizinde de farkedilen zayıflığı hatırlandığında bu sektörde karlılık analizlerine bakılmalı ve yabancı kaynakla finansmanın azaltılacağı politikalar izlenmelidir. Elektrik elektronik sektörü de hızlı bir borçlanma sürecine girmiş görünmektedir. Bunun sonucu olarak bu firmaların daha fazla finansman gider yükü ile karşılaşmaları kaçınılmaz olacaktır. 7

8 2.3 Varlık Kullanım Analizi AKTİF DEVİR HIZI:NET SATIŞLAR/NET AKTİFLER GIDA 2004 YILI 0,87 1,66 1,06 2,04 2,16 0,87 1, YILI 0,83 1,32 1,11 1,22 1,97 0,92 1,28 Aktif devir hızı işletmede varlık kullanım verimliliği ile ilgili olup elektrik-elektonik ve tekstilde en düşük gerçekleşme sözkonusudur. Bu durum, bu sektörlerde yapılan yatırıma nazaran, diğer sektörlere göre daha düşük bir satış gerçekleştirildiğine işaret etmektedir. Aktif devir hızı karlılıkla birlikte değerlendirilmesi gereken bir orandır. 2.4 Karlılık Analizi Aşağıda özkaynaklar, aktif toplamı ve net satışlar üzerinden sektörel karlılıklar hesaplanacaktır. Hesaplamalar 2004 yılı 250 en büyük Bursa firma araştırması ile elde ettiğimiz bilgilerle karşılaştırmalı olarak sunulup yorumlanacaktır. DÖNEM KARI veya (ZARARI)/ÖZKAYNAKLAR 8

9 ENERJİ GIDA 2004 YILI 0,15 0,02 0,06 0,07 0,21 0,03 0, YILI 0,10 0,11 0,08 0,19 0,18-0,02 0,09 Özkaynak karlılığı bakımından firmaların ortalama karlılığı 2004 yılında %11 iken, 2005 yılında % 9 olarak gerçekleşmiştir. Tekstil sektöründe karlılık 2004 yılına göre de azalarak negatife geçmiştir. Bu durum tekstil sektörünün kar yaratma gücünün 2005 yılında daha da düştüğünü ortaya koymaktadır. DÖNEM KARI veya (ZARARI)/AKTİF I ENERJİ GIDA 2004 YILI 0,09 0,01 0,05 0,04 0,15 0,01 0, YILI 0,04 0,06 0,05 0,10 0,09-0,01 0,04 Aktif karlılığı bakımından firmaların ortalama karlılığı 2004 yılında %5 iken, 2005 yılında % 4 olarak gerçekleşmiştir yılında 2004 yılına göre elektrik elektonik ve otomotivde de aktif karlılığı azalmıştır. Tekstildeki karlılık problemi burada da görülmektedir. 9

10 DÖNEM KARI veya (ZARARI)/NET SATIŞLAR ENERJİ GIDA 2004 YILI 0,14 0,00 0,08 0,02 0,08 0,01 0, YILI 0,05 0,05 0,04 0,08 0,05-0,01 0,03 Satışlar üzerinden karlılık da önceki karlılık oranlarına parallel bir seyir ortaya koymaktadır. Karlılık analizinin ortaya koyduğu karlılık azalış trendi genel olarak rekabetin güçlü olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte gıda sektöründe 2005 yılında 2004 yılına gore kaydedilen karlılık iyileşmesini de not etmek gerekir. Sonuç Yukarıda yapılan analiz ayrıntıya girilmeden ve mümkün olduğunda 2004 yılı ile karşılaştırma yapılarak ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçlar, tekstil sektörünün karlılık açısından negatife geçtiği diğer sektörlerden gıda ve muhtelif grup firmalarında karlılığın arttığı geri kalanlarda ise karlılıkta gerileme olduğunu ortaya koymaktadır. Karlılık azalmasında ihracat ağırlıklı çalışan firmaların kur baskısı altında kalmalarının etkisi düşünülebilir. 10