Dengede; sızıntılar ve enjeksiyonlar eşit olacaktır:

Transkript

1 Sızıntılar: Harcama akımından çıkanlar olup, kapalı ekonomide tasarruflar (S) ve vergilerden (TA) oluşmaktadır. Enjeksiyonlar: Harcama akımına yapılan ilaveler olup, kapalı bir ekonomide yatırımlar (I), kamu harcamaları (G) ve transfer ödemelerinin harcamada kullanılan kısmından (c.tr) oluşmaktadır. Dengede; sızıntılar ve enjeksiyonlar eşit olacaktır: S + TA = I + G + ctr

2 Vergiler ve Çoğaltan Gelir vergileri çoğaltanı küçültmektedir. Gelir vergisinin çoğaltan katsayısını küçültmesi, verginin uyarılmış tüketim harcamalarındaki artışı azaltmasının sonucudur. 1 1 c ct Burada t α Çünkü kişilerin harcanabilir gelirleri azalacaktır.

3 Otomatik Stabilizatör Olarak Gelir Vergileri Otonom talepteki bir değişmenin gelir ve hasıla düzeyi üzerindeki etkisini azaltan her türlü mekanizmaya otomatik stabilizatör denir. Otomatik stabilizatörler ekonomiyi enflasyondan ve ekonomik krizlerden koruyucu özelliğe sahiptirler. Örneğin gelir vergisi bir otomatik stabilizatördür. Çünkü, gelir vergisi, çarpanın değerini düşürerek, otonom harcamaların, gelir düzeyine etkisini azaltır. Özellikle gelir vergisi, memur maaşlarında olduğu gibi artan oranlıysa, otomatik stabilizatör olma özelliği daha da artacaktır.

4 Otomatik Stabilizatör Olarak Gelir Vergileri Örneğin gelir vergisi bir otomatik stabilizatördür. Çünkü, gelir vergisi, çarpanın değerini düşürerek, otonom harcamaların, gelir düzeyine etkisini azaltır. Özellikle gelir vergisi, memur maaşlarında olduğu gibi artan oranlıysa, otomatik stabilizatör olma özelliği daha da artacaktır.

5 Diğer Otomatik Stabilizatörler Kamu Harcamaları, Kamuda Çalışanların Oran Olarak Yüksekliği ve İşsizlik sigortası de otomatik stabilizatör işlevi görecektir. Çünkü; kamu harcamaları ve kamuda çalışanların alacakları ücretler, büyük ölçüde devletin kontrolü altındadır. Herhangi bir ekonomik kriz durumunda da devlet çalışanlarına ücretlerini tam ödeyeceği (veya kamu harcamalarını arttırabileceği için) bireyler krizden az etkileneceklerdir (2008 Krizinde Türkiye nin az etkilenmesinin en önemli nedenlerinden birisi de budur). Veya işlerin iyiye gittiği ve enflasyonist baskının oluştuğu durumlarda devlet kamu harcamalarını azaltarak, piyasaların

6 Götürü Vergilerin Çoğaltan Üzerindeki Etkisi Vergilerin gelir düzeyinden bağımsız olarak belirlendiği bir durumda (spesifik vergi): Vergiler TA TA biçiminde gösterilir. Bu durumda vergilerin varlığı çoğaltanın değerini etkilemeyecek ama harcanabilir geliri azaltacaktır: YD Y TA TR Burada denge gelir düzeyini şöyle formüle edebiliriz: 1 1 Y0 A C cta ctr I G 1 c 1 c

7 Gelir Vergisinde Bir Değişmenin Etkisi Gelir vergisi, milli gelirin tüketime harcanabilecek kısmını azalttığı için, toplam harcama eğrisi, verginin olmadığı duruma göre yatıklaşır. Vergi oranındaki bir indirim ise, toplam harcama eğrisinin eğimini artırır ve denge gelir düzeyini yükseltir. Vergi oranı t 1 iken t 2 ve gelir düzeyi de Y 1 iken Y 2 olmuşsa, t=t 2 t 1 ve Y=Y 2 -Y 1 olmak üzere vergi oranındaki değişmelerin denge gelir düzeyine etkisi:

8 AE Y=AE Planlanan harcamalar E2 E1 AE2= A +c(1-t2)y AE1= A +c(1-t1)y A 45 0 Y1 Y2 Gelir, Hasıla Y ŞEKİL 5-11: VERGİ ORANINDA BİR AZALMANIN ETKİLERİ. Gelir vergisi oranında bir düşme tüketicilerin harcanabilir gelirini artıracaktır. Ayrıca gelirin tüketilebilir oranı da yani çoğaltan da artacaktır. Toplam talep AE 2 'ye dönerken eğimi eski duruma göre artmıştır. vergi indirimi aynen marjinal tüketim eğiliminin artması gibi etki yapmaktadır. Bu arada gelir düzeyi de yükselerek Y 2 'ye çıkmıştır.

9 Kamu Harcamalarında Bir Değişmenin Etkisi Kamu harcamalarında G kadarlık bir artış, gelir düzeyini çoğaltana bağlı olarak artıracaktır. Denge geliri düzeyindeki değişme: 1 Y 1 c(1 t) G G

10 AE E2 Y=AE AE2= A 2+c(1-t)Y Planlanan harcamalar A 2 G E1 Y AE1= A 1+c(1-t)Y 1 G = Y 1 c(1- t) A Y1 Y2 Gelir, hasıla Y ŞEKİL 5-12: KAMU HARCAMALARINDAKİ BİR ARTIŞIN ETKİSİ. Kamu harcamalarındaki artış planlanan harcama eğrisini yukarıya AE 2 'ye kaydırır. Hasıla da Y 1 'den Y 2 'ye yükselir. Ama burada çoğaltan Şekil 5-6'dakine göre daha küçüktür.

11 Transfer Ödemelerinde Bir Artışın Etkisi Transferlerde bir artış, otonom talebi artıracaktır. Zira transferler ( ctr) nispetinde planlanan harcamaların bir parçasıdır. Transferler, kişilerin harcanabilir gelirini, YD, artırır ve bu da tüketimi uyararak ( ctr) kadar bir artışa yol açar: 1 Y c TR 1 c(1 t) Transferlerin gelir düzeyine etkisi, aynı miktardaki bir reel kamu harcamasına göre daha düşüktür.

12 Bütçe Burada bütçenin gelir düzeyi ile ilişkisini kuracağız. Kamu otoritelerinin uyguladığı maliye politikası bütçe ile ortaya çıkar. Bütçe fazlasının artması toplam talebi azaltırken, bütçe açığının artması toplam talebi artırıcı yönde etkilemektedir. Bütçe fazlası, BS, kamu gelirlerinin yani vergilerin, TA, kamu harcamalarını ( G + TR) aşan kısmıdır. BS TA ( G TR)

13 Denk Bütçe Çoğaltanı Varsayalım ki kamu harcamaları ile vergi miktarları aynı anda ve eşit miktarda artırılmış olsun. Bu durumda bütçe büyümekle birlikte, bütçe dengesi değişmeden kalacaktır. Ama gelir düzeyi de değişmeden mi kalır? Bu sorunun cevabı hayır olacaktır. Bunun nedeni denk bütçe çoğaltanıdır ve değeri birdir. Gelir ve hasıla düzeyi tam olarak kamu harcamaları ile aynı miktarda artar.

14 AÇIK EKONOMİDE DENGE GELİR DÜZEYİ İhracat, yurtiçi üretime yönelik yabancı talebi gösterirken, İthalat ülkede oturanların yabancı mal ve hizmetlere talebini gösterir. İhracat ile ithalatın farkına net ihracat denir. NX X M Bu durumda yurtiçinde üretilmiş mallara yönelik toplam talep: AE C I G NX

15 AE Y=AE E3 AE'=C+ I + G +NX2 AE=C+ I + G Planlanan harcamalar A A NX2>0 NX1<0 E2 E1 AE =C+ I + G +NX ŞEKİL 5-14: DIŞ TİCARET VE TOPLAM TALEP. Y1 Y0 Gelir, hasıla İhracat > ithalat ise toplam talep eğrisi yukarı kayar, gelir düzeyi yükselir. İhracat < ithalat ise toplam talep eğrisi aşağı kayar, gelir düzeyi düşer. Y2 Y

16 İhracat ve İthalat Fonksiyonları İhracat, yurtiçi üretime yönelik dış taleptir. İhracatı yabancı ülkelerin gelir düzeyi, ihracata konu mallara yönelik talebin gelir ve fiyat esnekliği, diğer ülkelerin bu malı ihraç ettiği fiyat, ülkelerin dış ticaret rejimleri gibi unsurlar belirlemektedir. Bu nedenle ihracatı, ihracatçı ülkenin gelir ve hasıla düzeyinden bağımsız olarak oluşan otonom bir değişken olarak kabul ediyoruz. X

17 İthalat, bir ülke sakinlerinin yabancı mallara yönelik talebidir. İthalat, ülkenin gelir düzeyinin bir fonksiyonudur: M M my İthalatın da tüketim gibi otonom (M) ve uyarılmış olmak üzere iki kısmı vardır. Eşitlikteki m katsayısı marjinal ithalat eğilimi olup gelirdeki bir birimlik artışın ne kadarının ithalata gittiğini gösterir.

18 X M İhracat İthalat M=M +my X M Gelir, hasıla ŞEKİL 5-15: İHRACAT VE İTHALAT FONKSİYONLARI. Y Gelir, hasıla Burada, ihracat otonom kabul edilecektir: İhracat her bir gelir düzeyinde X gibi sabit bir değere eşittir (sol panel). Bir ülkenin geliri attıkça ithalatı da artar. İthalatın bir otonom kısmı, bir de uyarılmış kısmı vardır. Uyarılmış ithalat marjinal ithalat eğilimine, m, bağlıdır ki bu katsayı ülkenin artan gelirini hangi oranda ithalat için kullandığını gösterir (sağ panel). Y

19 Net İhracat Bir ülkenin ihracatının ithalatını aşan kısmına net ihracat veya dış ticaret fazlası denir. NX X M X M my Gelir düzeyi yükseldikçe net ihracat azalmaktadır.

20 X,M M=M +my İhracat, ithalat NX>0 E NX<0 X 0 Y0 Gelir, hasıla Y NX Net ihracat 0 Y0 Gelir, hasıla Y ŞEKİL 5-16: NET İHRACAT. Net ihracat gelir düzeyinin bir fonksiyonudur. Y 0 gelir düzeyinden önce ihracat ithalattan, sonra ise ithalat ihracattan fazla olmaktadır. Net ihracat eğrisi negatif eğimli bir eğridir. NX

21 Denge Gelir Düzeyi Planlanan toplam harcamalar ile hasılanın eşitliği: AE Y C I G ( X M) Y C ctr I G X M cy cty my Bu eşitliği denge gelir düzeyi için çözersek: Y c(1 t) m A

22 Sızıntılar ve Enjeksiyonlar Açık ekonomide sızıntılar; Tasarruflar (S), vergiler (TA) ve ithalattan (M) oluşur. Açık ekonomide enjeksiyonlar ise; Transfer ödemelerinin harcamada kullanılan kısmı (c.tr), özel yatırımlar (I), kamu harcamaları (G) ve ihracattan (X) oluşur. Dengede sızıntılar, enjeksiyonlara eşit olacaktır: ctr I G X S TA M

23 S,TA, X,M, A S+TA+mY S+TA Sızıntılar ve enjeksiyonlar X - M E1 E2 A + X -M C + I + G +c TR A 0 ŞEKİL 5-17: NET İHRACAT VE GELİR SEVİYESİ İLİŞKİSİ. Y0 Y0 Gelir, hasıla İhracat,otonom harcama doğrusunu yukarı kaydırır; İthalat ise sızıntıları temsil eden eğriyi yukarıya kaydırır. Enjeksiyonlar ile sızıntıların kesiştiği yerde yeni denge noktası oluşur. Bu yeni denge, eskisinin sağındadır, zira burada net ihracat pozitif (ithalat < ihracat) olarak alınmıştır. Y

24 Dış Ticaret Çoğaltanı Açık ekonomide, c+s+t+m = 1 olmak üzere çoğaltan: 1 1 c(1 t) m Açık ekonomide çoğaltanın değeri, kapalı ekonomiye göre daha küçüktür. Burada m α çünkü ithalat ekonomide bir sızıntıdır.

25 Örnek: 1) C=100+0,75Y D I =200 G =300 t=0.10 TR=100 X=200, M= Y a)denge milli geliri bulunuz. b) Denge harcanabilir geliri bulunuz. c) Denge harcama miktarını bulunuz. d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz. e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. g) Marjinal ithalat oranı %20 ye yükseldiğinde denge milli gelir nasıl değişir?

26 Ödev: 1) C=100+0,80Y D I =200 G =200 t=0.10 TR=200 X=100, M= Y a)denge milli geliri bulunuz. b) Denge harcama miktarını bulunuz. c) Denge harcanabilir geliri bulunuz. d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz. e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. g) Marjinal ithalat oranı %20 ye yükseldiğinde denge milli gelir nasıl değişir? h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl değişir? i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart değişir?

27 Ödev: 2) C=200+0,80Y D I =300 G =100 TA=250 TR=100 X=100, M= Y a)denge milli geliri bulunuz. b) Denge harcama miktarını bulunuz. c) Denge harcanabilir geliri bulunuz. d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz. e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. g) Marjinal ithalat oranı %20 ye yükseldiğinde denge milli gelir nasıl değişir? h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl değişir? i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart değişir?

28 Ödev: 3) C=100+0,80Y D I= Y G =200 t=0.10 TR=200 X=100, M= Y a)denge milli geliri bulunuz. b) Denge harcama miktarını bulunuz. c) Denge harcanabilir geliri bulunuz. d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz. e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi bulunuz. g) Marjinal ithalat oranı %20 ye yükseldiğinde denge milli gelir nasıl değişir? h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl değişir? i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart değişir?

29 Dış Yansıma İhracatın uyarılmış bir kısmı olduğu hesaba katılınca çoğaltan mekanizmasına benzer bir durum gözlenir. X=F(Y f, REER); M=F(Y d, REER) Bizim ülkede gelir düzeyi herhangi bir şekilde arttı diyelim. Bu artış, marjinal ithalat eğilimine bağlı olarak ithalatımızı artırırken, diğer ülkelerin geliri de artacak, bu ise yine diğer ülkelerin ithalatını ve bizim ihracatımızı artırarak, bizim mallarımıza yönelik talebi ve gelirimizi artıracaktır. Bu süreç böylece sürecektir, ki bu mekanizmaya dış yansıma denir.

30 Dış Yansıma Bunun tersine ise Dilenci Komşu Politikası ya da İşsizliğim İhracı adı verilmektedir. Yani; bir ülke işsizliği azalabilmek için yerli malı kullanımına ağırlık verip, ithalat talebini düşürdüğünde, karşı ülkenin ihracatı ve istihdamı düşecek, işsizlik oranları artacaktır. Böylece buradaki işsizlik karşı ülkeye ihraç edilmiş ve komşu, dilenci durumuna getirilmiş olacaktır.

31 KEYNESYEN MODELDE TOPLAM ARZ EĞRİSİ Keynesyen toplam arz eğrisi yatay olup, veri fiyat düzeyinde firmaların talep edilen her miktarı arz edebileceğini ima eder. Ekonomide işsizliğin varlığı, firmalara cari ücret düzeyinde, diledikleri kadar işgücü kullanma ve üretimlerini artırma imkanı verir. Böylece firmaların marjinal üretim maliyeti değişmeden üretim hacmi artırılabilir ve veri fiyattan talep edilen her miktar arz edilebilir. Bu durumda, toplam talebin artması, fiyat düzeyi değişmeden hasıla düzeyini artıracaktır.

32 P Fiyat düzeyi P0 E1 E2 AS AD 2 0 ŞEKİL 5-18: KEYNESYEN TOPLAM ARZ EĞRİSİ. Y1 Y2 Gelir, hasıla Keynesyen durumda arz esnekliği sonsuzdur, yani toplam arz eğrisi yataydır. Bu durumda toplam talepte bir artış fiyat düzeyini artırmadan hasıla düzeyini artıracaktır. AD 1 Y